اعتیاد عبارت است از حالتی که فرد به علت روانی یا جسمی دچار وابستگی و ضعف اراده در کنترل تکرار عادت خود می شود. اعتیاد یک نوع بیماری است و تا زمانی که به علل گرایش بیمار توجه نشود، درمان جسمی و روحی آن فقط برای مدت کوتاهی نتیجه خواهد داد و فرد معتاد دوباره به سمت عامل اعتیادآور جذب خواهد شد.
بیماری اعتیاد با تأثیر بر سیستم عصبی و ایجاد اختلال در بخش نظام پاداش و انگیزش مغز باعث بروز مشکلات متعدد فیزیکی، روانی و اجتماعی می گردد.
اعتیاد یا وابستگی می تواند به مواد طبیعی، مواد صنعتی یا هر نوع فعالیت و رفتار خاص باشد. در اینجا بیشتر تاکید بر اعتیاد به مواد مخدر است که به دلیل آمار بالای این نوع اعتیاد در کشور و ملموس تر شدن آن برای مخاطبان ما می باشد.
اعتیاد به مواد مخدر امروزه یکی از مهمترین مشکلات در زمینه های اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی است که عوارض ناشی از آن بخش های مختلف جامعه بشری را درگیر کرده و زمینه ساز سقوط بسیاری از ارزش های اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی شده است.
افزایش سرسام آور مصرف مواد مخدر در جهان و قاچاق آن پیامدهای وحشتناکی برای بشریت و نسل جوان می باشد که روزانه افراد زیادی را به کام مرگ کشانده و شبکه های قاچاق را روز به به روز قوی تر و ثروتمندتر می کند.
اعتیاد به مواد مخدر و مصرف انواع مواد مخدر باعث تسکین و آرامش موقت و گاهی اوقات تحریک و نشاط زودگذر در فرد می شود ولی بعد از مدت کوتاهی با از بین رفتن اثرات مواد مخدر در بدن، فرد از لحاظ فیزیکی و روحی دچار اختلال شده و به جستجوی مواد مخدر برای مصرف دوباره روی می آورد که همین امر باعث ایجاد وابستگی می شود.
با توجه به وابستگی فیزیکی و روانی به مواد مخدر، فرد برای دست یافتن به لذت دوباره می بایست مقدار بیشتری مواد مخدر مصرف کند و به مرور لذت تجربه مواد مخدر در فرد معتاد کمتر و کمتر می شود.
سبب شناسی یک بیماری، فرد بیمار و درمانگر را در انتخاب نوع و روش درمان و پیشگیری آن یاری می کند و اهمیت بسیار بالایی دارد. تا زمانی که سبب شناسی انجام نشود در واقع نمی توان برنامه ای برای پیشگیری و درمان بیماری داشت. در سبب شناسی اعتیاد به مواد مخدر، منشأ و علت بیماری شناسایی شده و با توجه به علت بیماری، طرحی برای درمان بیماری انتخاب می گردد.
عوامل گوناگونی در شکل گیری بیماری اعتیاد به مواد مخدر نقش دارند که برخی از آن ها عبارتند از: عوامل زیستی، ژنتیکی - عوامل روانی - عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی
در مورد علل اعتیاد به مواد مخدر در افراد مختلف نمی توان به یک مدل خاص و یکسان برای همه افراد دست پیدا کرد. به عنوان مثال نمی توان گفت یک فرد معتاد به خاطر گرفتاری های زیاد معتاد شده یا به خاطر لذت، مواد مخدر مصرف می کند، چون افراد زیادی وجود داشته اند که در شرایط یکسان دچار وابستگی به مواد مخدر نشده اند. در اینجا برخی از عواملی که می توانند باعث ایجاد اعتیاد به مواد مخدر شوند ذکر می شود:
| علل زیستی | کنجکاوی | هیجان طلبی | تجربه جویی | تنهایی | گوشه گیری |
| عدم مهارت برقراری ارتباط موثر | زیاده خواهی | تنوع طلبی | شکست و ناکامی | تغییرات خلقی | بیش فعالی |
| تکانش گری | نافرمانی | اختلالات شخصیتی | اضطراب و افسردگی | اسکیزوفرنی | اختلال دوقطبی |
| تحریک پذیری | کم انرژی و کم حرف بودن | بدبینی | مشکلات جنسی | باروهای نادرست و نگرش مثبت به مواد | جامعه ستیزی |
| نوع قومیت، فرهنگ و مذهب | نوع شغل | فشار همسالان | عدم منع فرهنگی | عدم تعهد به قواعد و رسوم جامعه | عدم فرصت های اجتماعی |
| ترس از شکست | بی هدفی | احساس بیگانگی | تحقیر خود | سبک والدگری استبدادی و سهل گیرانه | درد جسمانی |
| عملکرد بد خانواده | بی خوابی | وجود عضو معتاد در خانواده | در دسترس بودن مواد | تضعیف هنجارها و قوانین در جامعه | تحصیلات پایین |
| عدم توانایی در نه گفتن | الگوگیری از افراد مهم | عملکرد پایین در مدرسه | فقر | برچسب زدن منفی به فرد | خشونت |
| عدم جامعه پذیری | عدم رشد اجتماعی | طرد اجتماعی | انزواطلبی اجتماعی | ناراضی بودن از شغل، رشته تحصیلی، همسر و ... | سرخوردگی اجتماعی |
