در حال حاضر زیر نظر اداره دارو و غذای ایالت متحده مصرف آمفتامین در موارد محدود به اختلال کم توجهی-بیش فعالی و نارکولپسی جز موارد مجاز است. آمفتامین ها در درمان چاقی، افسردگی، افسرده خویی، سندرم خستگی مزمن، ایدز، دمانس، اسکلروز مولتیپل و غیره به کار می روند.
آمفتامین اسامی دیگری نظیر کریستال، یخ ( آیس ) مت و سرعت ( اسپید ) نیز دارد که برای بالا بردن عملکرد و ایجاد احساس سرخوشی مصرف می شوند
از جمله افراد مستعد به مصرف محصلینی که برای امتحانات آماده می شوند، رانندگان کامیون که سفرهای طولانی دارند، بازرگانانی که قرارهای مهم پیش رو دارند و ورزشکاران به هنگام مسابقه هستند. اما نکته قابل توجه این است که آمفتامین ها بدون شک اعتیاد آورند و می توانند موجب تشدید خطرناک هیپرتانسیون، تسریع سایکوز (روان پریشی) یا مرگ شوند.
داروهای آمفتامینی موجود که کاربرد پزشکی دارند عبارتند ازدکستروآمفتامین، متیل فنیدیت ( ریتالین )، متامفتامین، آدرال و مدافینیل. همچنین داروهای شبه آمفتامین مانند افدرین، فنیل پروپانولامین و پسودوافدرین (که از آن در آزمایشگاه های غیرقانونی برای ساخت مت آمفتامین استفاده می شود) که فروش بدون نسخه آنها ممنوع و غیرقانونی است. داروهای هم خانواده آمفتامین که قابلیت سوء مصرف نیز دارند عبارتند از: فندیمترازین، دی اتیل پروپیون، بنزفتامین، فنترمین است که همه ی این داروها می توانند تمامی اختلالات ناشی از آمفتامین را ایجاد کنند.
مت آمفتامین یا شیشه شکل قویترآمفتامین است که مصرف کنندگان آن را به اشکال استنشاقی، تدخینی ویا تزریق استفاده می کنند که اثرات روانشناختی آن ساعتها طول می کشد و اثرات قوی دارد.
بر اساس گزارش دفتر مواد و جرائم ملل متحد دومین ماده رایج مورد سوء مصرف (پس از ماری جوانا) مت آمفتامین است که بین سالهای 1995 و 2012 مصرف آن دو برابر شده و طبق آن گزارش در افراد 12 سال به بالا شیوع مصرف بالایی پیدا کرده است.
همه آمفتامین ها به سرعت از راه دهان جذب شده و اثرات آنها یک ساعت پس از مصرف خوراکی ظاهر می شوند. برخی آمفتامین های کلاسیک را از راه وریدی هم مصرف می کنند که از این طریق تاثیر آن آنی و بلافاصله است. آمفتامین های کلاسیک از طریق آزادسازی کاتکول آمین ها ( دوپامین ) در مسیرهای نورونی مدار پاداش مغزی (نورون های دوپامینی که از ناحیه تگمنتال شکمی به قش رمخ و ناحیه لیمبیک کشیده می شوند ) اثر محرکی و اعتیادآوری خود را اعمال می کنند.
آمفتامین های جایگزین (مانندMDMA) موجب آزادسازی کاتکولامین ها (دوپامین و نیز اپی نفرین) و سروتونین می شوند. قابل ذکر است که سروتونین عصب رسانه ای است که نقش بسزایی در مسیر عصبی شیمیایی عمده توهم زاها را دارد.
استفاده از مواد محرک باعث بی خوابی و محرومیت از خواب می شود، در حالیکه محرومیت از مواد محرک باعث پرخوابی و کابوس می شود. از جدی ترین اثرات نامطلوب آمفتامین عبارتند از اثرات روی عروق مغزی و گوارشی و اگر در دوزهای بالا استفاده شود باعث تشنج اغما و مرگ می شود.
اثرات نامطلوب کم خطرتر استفاده از آمفتامین عبارتند از افزایش ضربان قلب، تب، سردرد، برافروختگی، رنگ پریدگی، تپش قلب، تهوع و استفراغ، تنگی نفس و لرزش. همچنین اگر مادری در دوران بارداری آن را مصرف کند باعث وزن کم هنگام تولد نوزاد ، اندازه دور سر کوچک ، عقب ماندگی رشد و سن جنینی پایین در فرزندش می شود.
علاوه بر عوارض جسمی که در موارد بالا ذکر شد مصرف آمفتامین باعث عوارض روانی مانند بی قراری ، بی خوابی، تحریک پذیری، رفتار خصمانه و سردرگمی می شود. مصرف آمفتامین باعث بروز علایم اضطرابی (مانند اضطراب فراگیر و اختلال وحشت زدگی ) و نیز جنون( هذیان و توهم )می شود.
MDMA یکی از انواع آمفتامین های جایگزین است که اثرات ذهنی شبیه آمفتامین و LSD ایجاد می کند.پس از مصرف مقادیری از MDMA خلق فرد بالا می رود و او دچار اعتماد به نفس کاذب بالا، تپش قلب افزایش فشار خون و تعریق می شود. اثرات ذهنی آن تا 4 تا 8 ساعت در حد شدیدی وجود دارد.
با توجه به آسیب های روانی - رفتاری آمفتامین، برای ترک آمفتامین و ترک شیشه می بایست جنبه های روحی روانی به همراه جنبه های جسمی در نظر گرفته شود. به همین دلیل می بایست ترک آمفتامین زیر نظر متخصص روانشناسی انجام شود. کلینیک ترک اعتیاد دی با سالها تجربه موفق در ترک شیشه و ترک آمفتامین آماده ارائه خدمات درمان اعتیاد به بیمیاران گرامی است.
برخی از مراکز ترک اعتیاد برای ترک شیشه و ترک آمفتامین از داروهای اعتیادآور مختلف مانند متادون استفاده می کنند که این امر باعث جایگزین شدن ماده مخدر با یک داروی بسیار قوی شده که اغلب ترک متادون از خود ماده مخدر مصرف شده سخت تر است و نیاز به زمان بیشتری دارد.
کلینیک ترک اعتیاد دی تحت نظر دکتر بختیاری بر این باور است که بیماری اعتیاد می باست از نظر جسمی و روانی درمان گردد و نباید برای ترک مواد مخدر از داروهای جایگزین استفاده شود و در اصل باید مسئله ی اعتیاد از نظر روانی درمان شود.
وابستگی به آمفتامین می تواند باعث کاهش توانایی های شخص برای انجام تعهدات و استرس های شغلی و خانوادگی شود و شخص مصرف کننده برای رسیدن به حالت نئشه معمول ناچار است که مقدار بیشتری از مواد را مصرف کند که این عامل باعث می شود علائم و عوارض ثانوی به سوء مصرف آمفتامین در فرد بیشتر نمایان شود.
برخی از این علائم عبارتند از کاهش وزن ، گشادی مردمک، سراسیمگی یا کندی روانی –حرکتی ،تاکی کاردی ،تعرق یا لرز ، بیخوابی ،توهم و هذیان، تحریک پذیری، اختلال قضاوت، رفتار جنسی بالقوه خطرناک و تکانشی، پرخاشگری و افزایش فشار خون
پس از مسمومیت با آمفتامین یک دوره فروریزی (Crash) بروز می کند که علائم آن عبارتند از : اضطراب، رعشه، بی حالی، خستگی ،کابوس(همراه با افزایش خواب REM)، سردرد، تعریق شدید، گرفتگی عضلانی ،گرسنگی سیری ناپذیر
در زمان محرومیت از آمفتامین علائم آن ظرف 2 تا 4 روز به اوج خود می رسد و معمولا ظرف یک هفته فروکش می کند اما علائم روان شناختی آن ممکن است تا مدتها ادامه یابد. جدی ترین علامت محرومیت از آمفتامین افسردگی است که ممکن است با افکار یا رفتار خودکشی همراه باشد.
زمانی که مواد محرک در مقادیر بالا یا اینکه به صورت مستمر استفاده شود باعث بروز جنون ( Psychosis ) می شود. علامت بارز ناشی از مصرف آمفتامین وجود توهمات و هذیان های پارانوئید ( بدبینانه ) است که در نیمی از افراد مصرف کننده بروز می کند. از بین توهمات ناشی از مصرف آمفتامین توهم شنوایی شایع تراست اما توهمات دیداری و لامسه نسبت به شنیداری شیوع کمتری دارد.
نکته قابل توجه اینکه شدت و زمان بروز این علائم به دوز مصرفی ،مدت مصرف ، حساسیت و زمینه روانی مصرف کننده بستگی دارد.
طبق ملاک های تشخیصی دلیریوم، اختلال دوقطبی، اختلالات جنون آمیز، اختلال اضطرابی و اختلال وسواسی-جبری می تواند در خلال مسمومیت یا محرومیت شروع شود.
مصرف همزمان مواد محرک با سایر مواد و یا درکسانی که زمینه آسیب های مغزی دارند می تواند موجب بروز دیلیریوم (سرسام) شده که با بی خوابی تشدید می گردد. روان پریشی به شکل توهم و هذیان (پارانوئید) درحداقل نیمی از مصرف کنندگان و در طولانی مدت در اغلب آنان بوجود می آید. این علائم در مردان شایع تر از زنان است.
هم اختلال خلقی دوقطبی و هم افسردگی در زمان مصرف و هم در زمان محرومیت ( قطع مصرف ) محرک ها بوجود می آید هر چند معمولاً در دوره مصرف و مسمومیت علائم شیدایی ( مانیک ) و در دوره محرومیت افسردگی بارزتر است.
اختلال اضطرابی ناشی از مصرف مواد محرک در طی مسمومیت و یا محرومیت مصرف شایع است و اغلب علائمی شبیه به اختلال پانیک (وحشت زدگی) یا فوبیک (ترس مرضی یا هراس) دیده می شود.
گاه بدنبال مصرف دوز بالا و یا طولانی آمفتامین ها و مواد محرک فرد دچار رفتارهای قالبی و تکراری مانند مرتب سازی و چک کردن شبیه اختلال وسواسی جبری بوجود می آید.
اکثر افراد آمفتامین را برای تقویت تجربیات جنسی مورد استفاده قرارمی دهند، اما باید به این نکته توجه کرد که مصرف مقادیر زیاد و طولانی مدت آن باعث اختلال نعوظ و سایر کژکاری های جنسی می شود.
یک اختلال شایع ناشی از مواد محرک خواب است که در زمان مسمومیت با مواد محرک باعث بی خوابی می شود در حالی که محرومیت از مواد محرک باعث پرخوابی و کابوس می شود.
