در مواقع اضطراب و پریشانی، برخی افراد به مصرف مواد مخدر یا الکل متوسل می‌شوند تا وضعیت روحی خود را بهبود بخشند. این عمل با عنوان خوددرمانی شناخته می‌شود و به استفاده از الکل یا مواد مخدر برای کنترل علائم مشکلات سلامت روان اشاره دارد. خوددرمانی ممکن است در کوتاه‌مدت تسکین‌دهنده باشد، اما در بلندمدت می‌تواند مشکلات بیشتری ایجاد کرده و حتی منجر به اعتیاد و وخامت سلامت روانی شود.
چه به الکل، مواد مخدر، داروهای تجویزی، غذا یا سیگار روی بیاورید، استفاده مداوم از این روش‌ها برای خوددرمانی می‌تواند منجر به اعتیاد، بدتر شدن اختلالات خلقی و افزایش مشکلات سلامتی شود. همچنین این رفتار می‌تواند به روابط شما در خانه، محل کار و مدرسه آسیب برساند.
به جای متوسل شدن به خوددرمانی، می‌توان از روش‌های سالم‌تری مانند مشاوره، ورزش، مدیتیشن و حمایت اجتماعی بهره‌مند شد. با شناسایی بهتر دلایل خوددرمانی و زمان‌های وقوع آن، می‌توان راه‌های کارآمدتر و سالم‌تری برای مقابله با مشکلات و بهبود خلق‌وخو یافت.
همه ما گاهی به دلیل مشکلات و شکست‌های زندگی احساس ناراحتی، نگرانی و عدم تعادل می‌کنیم. اما وقتی احساس ناامیدی، ترس، عصبانیت، غم و استرس شدید به حدی می‌رسد که عملکرد روزمره را مختل می‌کند، ممکن است نیاز به کمک برای یک مشکل زمینه‌ای داشته باشید. به جای جستجوی درمان، ممکن است وسوسه شویم به روش‌های ساده‌تری مانند نوشیدن یا مصرف قرص متوسل شویم.
برخی از افراد برای مدیریت خاطرات ناخوشایند یا احساسات ناشی از گذشته، مانند حوادث آسیب‌زا حل نشده، به مصرف مواد روی می‌آورند. برخی دیگر برای مواجهه با موقعیت‌های ترسناک یا برای حفظ تمرکز در طول روز، از الکل یا مواد مخدر استفاده می‌کنند. همان‌طور که دلایل استفاده از مواد مخدر یا الکل برای هر فرد متفاوت است، روش‌های خوددرمانی نیز می‌تواند متنوع باشد.
الکل متداول‌ترین راه خوددرمانی و شایع‌ترین ماده مورد سوءاستفاده است. افراد ممکن است از الکل برای مدیریت استرس، افسردگی و اضطراب استفاده کنند، حتی اگر مشروبات الکلی همگی افسرده‌کننده باشند و در نتیجه علائم را بدتر کنند.
داروهای تجویزی مانند مسکن‌های مخدر، داروهای ADHD و داروهای ضداضطراب به وفور در دسترس هستند. استفاده از این داروها می‌تواند از تسکین درد و ایجاد آرامش تا افزایش تمرکز و انرژی متغیر باشد.
موادی مانند ماری‌جوانا، حشیش و محرک‌هایی مانند کوکائین و آمفتامین‌ها برای کنترل احساسات، موقعیت‌ها و خاطرات ناخوشایند استفاده می‌شوند. مصرف این مواد می‌تواند به سوءمصرف و اعتیاد منجر شود.
افراد احساسی ممکن است از غذا برای خوددرمانی احساسات ناخوشایند و مقابله با استرس، اضطراب یا افسردگی استفاده کنند. چون اغلب مردم به خوردن غذاهای پر از قند، کالری و چربی ناسالم علاقه دارند، خوردن احساسی می‌تواند بر سلامت جسمانی و همچنین خلق و خوی شما تأثیر منفی بگذارد.
نیکوتین موجود در سیگار و سایر محصولات تنباکو ممکن است به برخی افراد کمک کند تا تمرکز کنند، اما در طولانی‌مدت می‌تواند علائم ADHD را تشدید کرده و ترک سیگار را دشوارتر کند.
تشخیص خوددرمانی همیشه آسان نیست. برای بررسی اینکه آیا خوددرمانی می‌کنید، لازم است انگیزه‌ها و تأثیرات مصرف مواد را ارزیابی کنید. نشانه‌های خوددرمانی عبارتنداز:
سوءمصرف مواد نه تنها بر شما، بلکه بر اطرافیانتان نیز تأثیر می‌گذارد. نادیده گرفتن نگرانی‌های دیگران یا تظاهر به اینکه همه چیز خوب است آسان است. اما گوش دادن به نگرانی‌های عزیزانتان و پذیرش اینکه مصرف مواد شما به یک مشکل تبدیل شده است، نیاز به شجاعت زیادی دارد.
به راحتی می‌توان از خوددرمانی برای مشکلات عاطفی یا روانی به سوءمصرف مواد مخدر یا الکل روی آورد. مشکل سوءمصرف مواد به نوع موادی که مصرف می‌کنید یا آنچه می‌نوشید محدود نمی‌شود. همچنین به زمان یا میزان مصرف شما نیز بستگی ندارد، بلکه اثرات مصرف مواد است که مشکل را تعیین می‌کند. اگر مصرف الکل یا مواد مخدر باعث ایجاد مشکلاتی در زندگی یا روابط شما می‌شود، مشکل سوءمصرف مواد دارید.
تلاش برای خوددرمانی مشکلات سلامت روان می‌تواند مشکلات زیادی به همراه داشته باشد که فراتر از خطر اعتیاد به مواد مصرفی است. خوددرمانی می‌تواند:
برای پیدا کردن راه‌های سالم‌تر برای مقابله با مشکلات و مدیریت احساسات، ابتدا باید تشخیص دهید که چگونه و در چه زمانی خوددرمانی می‌کنید و با خود و نزدیکان خود صادق باشید. معمولاً افراد سعی در توجیه یا انکار مصرف مواد دارند. پذیرش مشکلات سلامت روان و ردیابی الگوهای مصرف مواد، اولین قدم برای بهبودی است. سعی کنید چند روز از مصرف مواد خودداری کرده و احساسات خود را بررسی کنید.
خوددرمانی ممکن است مفید به نظر برسد، اما در واقع مشکلات جدیدی ایجاد می‌کند. به عنوان مثال، الکل ممکن است خواب را سریع‌تر کند، اما کیفیت خواب را کاهش می‌دهد. به جای خوددرمانی، روش‌های سالم‌تر و مؤثرتری را برای مقابله با مشکلات خود انتخاب کنید و باورهای نادرست درباره مزایای خوددرمانی را به چالش بکشید.
احساس ناتوانی در برابر مشکلات سلامت روان رایج است، اما همیشه اقداماتی برای بهبود علائم وجود دارد. برخی از مراحل خودیاری عبارتنداز:
حمایت اجتماعی: ارتباط منظم با خانواده و دوستان برای کاهش استرس و اضطراب و بهبود خلق‌وخو.
ورزش: ایجاد تغییرات مثبت در مغز، کاهش تنش و افزایش احساس آرامش و رفاه.
تمرینات آرامش‌بخش: تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن، تنفس عمیق یا یوگا برای کاهش استرس.
بهبود خواب: اتخاذ عادات سالم برای خواب بهتر و کاهش اضطراب و افسردگی.
رژیم غذایی سالم: کاهش مصرف شکر و غذاهای ناسالم و افزایش مصرف میوه‌ها، سبزیجات و اسیدهای چرب امگا-3 برای بهبود خلق‌وخو و افزایش انرژی.
در صورتی که خوددرمانی یک مسئله سلامت روان به مشکل سوءمصرف مواد منجر شده باشد، باید همزمان به هر دو مشکل رسیدگی کنید. درمان سوءمصرف مواد ممکن است شامل سم‌زدایی، مدیریت ترک، درمان و گروه‌های حمایتی باشد.
برخی افراد با حمایت عزیزان بهبودی می‌یابند و برخی دیگر نیاز به کمک حرفه‌ای دارند. درمان مشکلات سلامت روان نیز شامل مراحل خودیاری، تغییر سبک زندگی، درمان و دارو می‌شود.
کمک به شخصی که خوددرمانی می‌کند، شامل صحبت با او درباره رفتارهای مخرب، یادگیری درباره مشکلات زمینه‌ای، تشویق به جستجوی کمک حرفه‌ای، و فراهم کردن حمایت اجتماعی است. همچنین باید مرزها را تعیین کنید، صبور باشید و حمایت خود را حفظ کنید. همچنین اهمیت دارد که خودتان نیز از حمایت برخوردار باشید.
