مصرف، سوء مصرف و اعتیاد به مواد مخدر وقت و هزینه هنگفتی را از افراد جامعه تلف می کند و افت عملکرد و ناتوانی درصد بالایی از آن ها را به دنبال دارد.
با توجه به ممنوعیت قانونی مصرف مواد مخدر و برچسب های منفی اجتماعی آن، برآورد دقیق شیوع اعتیاد در ایران ممکن نیست. طبق آمار سال 1380 اداره مرکزی کنترل داروها، در بدبینانه ترین حالت، تخمین زده شده بود که چهار میلیون معتاد در ایران وجود دارد، همچنین تخمین زده شده که 10 درصد از سوء مصرف کنندگان مواد مخدر در ایران زن، یک سوم مجرد، و یک پنجم بیکار هستند، و سن متوسط مصرف 33 سال، و سن متوسط شروع مصرف غیر قانونی22 سال است.
در یک مطالعه محدود استانی در غرب کشور، پس از سیگار، به ترتیب الکل، کانابیس و تریاک بشترین میزان ماده مخدر آغازین را به خود اختصاص داده اند. در این مطالعه که روی افراد معتاد 12 تا 15 سال انجام شده، شیوع مصرف در طول عمر از این قرار بوده است: سیگار 93 درصد، الکل 92 درصد، حشیش 64 درصد، تریاک 57 درصد، اکستازی 18 درصد، هروئین 11 درصد، ال. اس. دی 4 درصد و کوکائین 2 درصد.
مصرف، سوء مصرف و اعتیاد به مواد مخدر یک معضل جهانی و کشوری است. همه گیری شناسی سوء مصرف مواد مخدر در ایران از روند تبدیل الگوی سنتی مصرف تریاک به موادی مانند هروئین، حشیش و آمفتامین و نیز کاهش سن و مصرف و افزایش آمار مصرف در زنان حکایت دارد. عمده ترین مواد سوءمصرفی در دنیا و ایران عبارتند از کافئین، تنباکو، مواد تریاکی، ترامادول، کانابیس، آمفتامین ها و مواد شبه آمفتامین، فن سایکلیدین و مواد مشابه، مواد توهم زا ،کوکائین، استروئیدهای آنابولیک و مواد استنشاقی.
سرسام یا آشفتگی روان معمولاً با مصرف مقادیر زیاد مواد مخدر، یا در مواردی مصرف همزمان مواد مخدر با دیگر مواد روانگردان، یا در افراد دارای ضایعه مغزی ایجاد می شود. تجمع متابولیت های مواد مخدر خاصی چون مپریدین که متابولیت های سمی دارند، آشفتگی روان و تشنج را در پی دارند. احتمال تجمع متابولیت ها در افرادی که نارسایی کلیه دارند بیشتر است.
علائم روان پریشی ممکن است طی دوره مسمومیت یا طی دوره ترک مواد مخدر ظاهر شوند و در مواردی با توهم همراه هستند.
این اختلال ممکن است به صورت افسردگی، شیدایی یا هر دو باشد، البته مورد اخیر شایع تر است. فرد مصرف کننده ممکن است دچار حملات دوره ای شود.
کسانی که به قصد درمان مواد مخدر مصرف می کنند، اغلب پر خواب می شوند و کسانی که تحت درمان نگه دارنده، از جمله متادون، قرار دارند، اغلب بی خواب هستند. شایع ترین کژکاری جنسی ناتوانی جنسی است. البته کسانی که تحت درمان نگه دارنده، مانند متادون هستند نیز ممکن است دچار ناتوانی جنسی شوند.
