اختلالات مصرف مواد، معمولاً با حداقل یک مشکل سلامتی همراه هستند. این مشکلات سلامت می‌توانند به دلیل سوءمصرف طولانی‌مدت مواد مخدر به وجود آیند یا بدتر شوند که ممکن است به پیامدهای جدی یا حتی مرگبار منجر بشوند. بررسی اثرات مصرف مواد مخدر و اعتیاد بر سلامت فرد می‌تواند در پیشگیری یا کاهش عوامل خطر آینده موثر باشد.
استفاده از مواد مخدر با عملکردهای طبیعی مغز، به‌ویژه سیستم پاداش، تداخل دارد. مغز برای سازگاری با این تحریک، تعداد گیرنده‌های دوپامین را کاهش می‌دهد و دوپامین سریع‌تر از حد معمول پاک می‌شود. این تغییرات می‌توانند واکنش مغز به مواد و پاداش‌های طبیعی را کاهش دهند و منجر به ایجاد تحمل و اعتیاد شوند.
این سازگاری‌ها همچنین بر نواحی تصمیم‌گیری، قضاوت، یادگیری و حافظه تأثیر می‌گذارند. توقف مصرف مواد مخدر، مغز را به سرعت به حالت طبیعی بازنمی‌گرداند و ممکن است سال‌ها طول بکشد. این اثرات طولانی‌مدت، جلوگیری از عود را دشوار کرده و می‌توانند به سایر مشکلات سلامتی منجر شوند.
مصرف الکل و تنباکو می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد. مصرف الکل با سرطان‌های دهان، گلو، حنجره، مری، کبد، روده بزرگ و سینه مرتبط است و هیچ مقدار ایمنی برای مصرف الکل در جلوگیری از سرطان وجود ندارد. در تنباکو بیش از ۷۰ ماده شیمیایی سرطان‌زا وجود دارد که به DNA آسیب می‌زنند. همچنین دود دست دوم سیگار نیز می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را برای دیگران افزایش دهد. باید توجه داشت که سوءمصرف مواد مخدر نیز می‌تواند خطرات سلامتی را برای افراد دیگر نیز افزایش دهد.
سرطان ریه در ریه‌ها تشکیل می‌شود و معمولاً سلول‌های پوشاننده مجاری هوایی را درگیر می‌کند. علائم آن شامل درد قفسه سینه، سرفه مداوم، مشکلات تنفسی، خس خس سینه، خون در مخاط، گرفتگی صدا، از دست دادن اشتها، خستگی، مشکل در بلع و تورم وریدهای گردن یا صورت می‌شوند.
بزرگ‌ترین علت سرطان ریه، سیگار کشیدن است که نقش اصلی را در ۹ از ۱۰ مورد سرطان ریه در مردان و ۸ از ۱۰ مورد در زنان ایفا می‌کند. خطر ابتلا به سرطان ریه بر اساس زمان شروع سیگار کشیدن، مدت زمان مصرف و تعداد سیگارهای روزانه متفاوت است و همراهی با مصرف الکل این خطر را افزایش می‌دهد.
ترک سیگار می‌تواند خطر را کاهش دهد، اما همچنان بیشتر از افرادی خواهد بود که هرگز سیگار نکشیده‌اند. دود دست دوم نیز می‌تواند دیگران را در معرض عوامل سرطان‌زا قرار دهد. ترک سیگار بهترین راه برای کاهش خطر است.
درد مزمن، به دردی اشاره دارد که پس از بهبودی برای ۶ ماه یا بیشتر ادامه دارد، می‌تواند کیفیت زندگی را کاهش داده و به احساسات منفی مانند افسردگی و اضطراب منجر شود. داروهای مخدر تجویز شده برای درمان این دردها ممکن است به سوءمصرف منجر شوند. همچنین، افراد مبتلا به درد مزمن ممکن است برای تسکین درد از مواد دیگری مانند الکل، تنباکو، ماری‌جوانا و کوکائین استفاده کنند.
بیشتر داروها می‌توانند مشکلات قلبی عروقی ایجاد کنند. سیگار کشیدن خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی مانند سکته مغزی، حمله قلبی و بیماری‌های عروقی را افزایش می‌دهد. همچنین، موادی مانند کوکائین، هروئین، مواد استنشاقی، کتامین، LSD، ماری جوانا، استروئیدها و اکستازی بر سلامت قلب تأثیر می‌گذارند. تزریق داروها نیز می‌تواند باعث فروپاشی رگ‌ها و عفونت در عروق خونی و دریچه‌های قلب شود. کوکائین نیز با یک از چهار حمله قلبی در گروه سنی ۱۸ تا ۴۵ مرتبط است.
ویروس HIV به سیستم ایمنی بدن حمله کرده و فرد را مستعد سایر مشکلات سلامتی می‌کند. بدون درمان، HIV به ایدز تبدیل می‌شود و چون درمان موثری ندارد، ویروس تا آخر عمر باقی می‌ماند. مراقبت‌های پزشکی می‌تواند گسترش HIV را کنترل کند. علائم اولیه شبیه آنفولانزا معمولاً دو هفته پس از عفونت ظاهر می‌شوند، ولی برخی ممکن است بدون علامت باشند. HIV از طریق تبادل مایعات بدن مانند خون منتقل می‌شود.
داشتن رابطه جنسی محافظت‌نشده و استفاده مشترک از سوزن می‌تواند HIV را گسترش دهد. نوزادان می‌توانند از مادر مبتلا شوند. سوءمصرف مواد می‌تواند خطر ابتلا به HIV را افزایش دهد، زیرا بر توانایی قضاوت و تصمیم‌گیری تأثیر می‌گذارد و منجر به افزایش رفتارهای پرخطر می‌شود. مواد مخدر تزریقی مانند مواد افیونی و شیشه، و موادی که مهار را کاهش می‌دهند مانند الکل و مواد استنشاقی، شانس ابتلا به HIV را افزایش می‌دهند.
بی‌خوابی یک اختلال خواب رایج است که بر توانایی به خواب رفتن یا ماندن در خواب تاثیر می‌گذارد و می‌تواند کیفیت کلی خواب را کاهش دهد. بی‌خوابی مزمن معمولاً به دلیل مشکلات ثانویه مانند شرایط پزشکی، داروها یا اختلالات مصرف مواد مخدر ایجاد می‌شود.
علائم آن شامل بیدار ماندن طولانی قبل از خواب، خوابیدن برای مدت کوتاه، بیدار ماندن در شب، بیدار شدن با احساس خواب ناکافی و زود بیدار شدن است. این مشکلات می‌توانند به خواب‌آلودگی در طول روز، کمبود انرژی و مشکلات تمرکز منجر شوند.
مصرف موادمخدر می‌تواند سیستم تنظیم خواب در مغز را مختل کند و بر کیفیت خواب تاثیر بگذارد. در هنگام ترک یا سم‌زدایی، بی‌خوابی می‌تواند هوس‌ها و عود را تقویت کند و یادگیری مهارت‌های مقابله‌ای و خودتنظیمی را دشوارتر کند.
همچنین، بی‌خوابی می‌تواند قضاوت فرد را مختل کرده و او را به تصمیم‌گیری‌های غیرمعمول سوق دهد. افراد مبتلا به بی‌خوابی ممکن است برای خوددرمانی به مواد دیگری روی آورند که این امر می‌تواند به اختلالات مصرف مواد مخدر منجر شود.
آمفیزم نوعی بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) است که به دلیل التهاب و آسیب به کیسه‌های هوایی ریه‌ها، تنفس را دشوار می‌کند. در این بیماری، دیواره‌های کیسه‌های هوایی آسیب دیده و حالت ارتجاعی خود را از دست می‌دهند، که منجر به کاهش تعداد و افزایش اندازه کیسه‌های هوایی می‌شود. این وضعیت انتقال اکسیژن و دی‌اکسیدکربن را مختل می‌کند.
قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض مواد محرک، به‌ویژه دود سیگار و تنباکو، از عوامل اصلی ایجاد آمفیزم است. علائم شامل سرفه مکرر، ترشح زیاد مخاط، تنگی نفس، سفت شدن قفسه سینه و صدای سوت هنگام تنفس است.
سندرم پرهیز نوزادی (NAS) مجموعه‌ای از مشکلات بهداشتی است که برای نوزادانی که در دوران بارداری در معرض مواد افیونی مانند هروئین، کدئین، اکسی‌کدون یا متادون قرار گرفته‌اند، ایجاد می‌شود. این مواد از جفت عبور کرده و باعث وابستگی نوزاد به آن‌ها می‌شوند. پس از تولد، نوزاد علائم ترک را تجربه می‌کند.
این سندرم همچنین می‌تواند به دلیل قرار گرفتن در معرض الکل، بنزودیازپین‌ها، باربیتورات‌ها و داروهای ضدافسردگی نیز باشد. علائم این سندرم ۱ تا ۳ روز پس از تولد آغاز می‌شود و به نوع ماده مصرفی، میزان و مدت مصرف، و اینکه نوزاد کامل یا نارس باشد بستگی دارد. درمان نیز براساس ماده مصرفی متفاوت است.
