سوء مصرف مواد مخدر توسط انجمن روان شناسی آمریکا به عنوان استفاده ناسازگارانه از مواد شیمیایی تعریف می شود که در گذر زمان اتفاق می افتد و حیطه ها و مسئولیت‌های عمده زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
افرادی که معیارهای سوء مصرف مواد مخدر را برآورده می‌کنند، احتمالاً در طی ۱۲ ماه گذشته، یکی از موارد زیر را تجربه کرده‌اند.
(الف) شکست در ایفای نقش- اجتناب از مسئولیت ها (با پیامدهای وخیم) در حوزه‌هایی نظیر خانواده، مدرسه، یا کار.
(ب) مصرف مواد شیمیایی در موقعیت های خطرناک - به طور مثال در حال رانندگی یا کار با ماشین های سنگین.
(ج) مشکلات قانونی- مانند رانندگی تحت تأثیر مواد مخدر، اخراج از مدرسه و غیره.
(د) ادامه سوء مصرف مواد شیمیایی حتی زمانی که انجام چنین کاری به میزان زیادی روابط مهم را تخریب می‌کند یا دغدغه های اجتماعی فرد را کمرنگ می سازد.
زمانی که یک فرد به سوء مصرف وسواس گونه مواد مخدر ادامه می دهد، علیرغم پیامدهای منفی مهم، احتمال وابستگی به مواد مخدر وجود دارد. در این مورد، افرادی که معیارهای وابستگی به مواد مخدر را برآورده می‌کنند، احتمالاً از ملاک های زیر، ۳ یا بیشتر از ۳ ملاک را در ۱۲ ماه گذشته نشان داده اند:
(الف) تحمل- به مواد شیمیایی بیشتری نیاز خواهند داشت تا همان میزان (نشئگی) را تجربه کنند، یا این که با مصرف همان مقدار مواد شیمیایی در گذر زمان، دیگر نشئه نخواهند شد.
(ب) پس روی جسمانی یا روان شناختی در زمانی که مصرف مواد شیمیایی را متوقف می کنند (یا میزان کمتری مصرف می کنند).
(ج) مصرف مواد شیمیایی به مقادیر بیشتر، یا مدت زمان طولانی تر از آن چیزی که مد نظر شخص بود.
(د) تلاش های ناموفق برای کنترل، کاهش، یا متوقف سازی مصرف مواد شیمیایی.
(ه) صرف زمان زیاد برای دستیابی به مواد مخدر شیمیایی، مصرف آن، یا ریکاوری از اثرات مواد شیمیایی (مانند خماری).
(و) فدا سازی فعالیت های دارای ماهیت اجتماعی، شغلی یا تفریحی که زمانی برای فرد مهم بودند.
(ز) با وجود آگاهی از مشکلات مداوم جسمانی و روانی که با مصرف مواد مخدر ایجاد شده، مصرف آن را ادامه می‌دهند.
راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، یک منبع ارزشمند برای آن دسته از متخصصان بالینی بوده که سوء مصرف و وابستگی به مواد شیمیایی را ارزیابی و درمان می‌کنند. مانند اختلالات دیگری که در صفحات این راهنمای تشخیصی و آماری فهرست شده‌اند، برای توصیف افکار و احساسات و رفتارهای افراد معتاد به مواد شیمیایی نیز از یک مدل پزشکی استفاده شده است. بدون این ابزار مرجع، متخصصان بالینی با تشخیص ها و پیش آگهی های مبتنی بر «بهترین حدس» برای اختلالاتی که میلیون ها نفر را تحت تأثیر قرار می دهند، رها خواهند شد. متأسفانه، در حالی که انجمن روان شناسی آمریکا در رابطه با اعتیادهای شیمیایی عالی عمل می کند، اما به اعتیادهای فرآیندی رایج که اغلب، ارزیابی و درمان اختلالات شیمیایی را بدتر یا پیچیده تر می‌کنند، توجهی نشان نمی‌دهد.
