از ٣۵٠٠ سال پیش تریاک به تنهایی یا محلول در الکل مصرف می شده است. در سال های ٩٨٠ تا ١٠٣٧ میلادی ابن سینا از تریاک در درمان بیماری های چشمی و اسهال استفاده می کرده است.
مفهوم وابستگی و محرومیت ناشی از قطع مصرف تریاک در سال ١٧٠٠ میلادی شناخته شد. کشف آزمایشگاهی مورفین در سال ١٨٠۶ و کدئین در سال ١٨٣٢ بود. در سال ١٨٩٨ هروئین به عنوان دارو ساخته شد. در سال ١٩۴٠ متادون و مپریدین تولید شد.
وابستگی به اوپیوییدها (مواد مخدر صنعتی) تا نیمه قرن نوزدهم امری عادی بود، اما در انتهای قرن نوزدهم به تدریج این مسئله به عنوان مشکل مهم طبی تلقی شد و قانون گذاری هایی در جهت محدودیت مصرف اوپیوییدها انجام شد.
در امریکا و اروپا در سال ١٩٢٠ گرایش به درمان مصرف کننده مواد مخدر آغاز شد. در سال ١٩۶٠ به تدریج شیوه های درمان دارویی (مانند متادون) و غیر دارویی استفاده از گروه های همسان به کار رفت.
در انتهای قرن بیستم نالترکسون به عنوان درمان نگهدارنده برای ترک مواد مخدر به کار رفت. در سال ٢٠٠١ بوپرونورفین به داروهای درمان اعتیاد اضافه شد.
در ایران تا سال ١٣٧۵ مصرف اوپیوییدها جرم محسوب می شد. در همین سال مجمع تشخیص مصلحت نظام تصویب کرد بیمارانی که برای درمان به مراکز درمانی یا مطب ها مراجعه می کنند از مصونیت قضایی برخوردار هستند.
به هر ماده ای که موجب تغییر در کارکرد طبیعی مغز شود، ماده مخدر می گویند. این تغییرات می تواند به صورت تغییر در خواب، اشتها، یا به صورت هیجان، افسردگی، رفتار نابهنجار، عصبانیت یا اختلال در قضاوت و شعور خود را نشان دهد.
هر چیزی به غیر از غذا، که به منظور تغییر عملکرد بدن و روان استفاده شود ماده مخدر نام دارد.
از آن جا که همه مواد مخدر می توانند خلق و روحیه مصرف کننده را تغییر دهند می توان به آن ها روان گردان نیز گفت یعنی مواد مخدری که باعث تغییر و ایجاد حالات خاص در نحوه تفکر، احساس و اعمال فرد می شوند. با توجه به این تعاریف تفاوتی میان مواد زیر وجود ندارد.
اعتیاد حالتی است که فرد هم از نظر جسمانی و هم از نظر روانی به ماده مخدر وابستگی پیدا می کند، به طوری که برای رسیدن به حالت نشئه مجبور است به تدریج مقدار ماده مصرفی را افزایش دهد.
در صورت کاهش یا قطع ماده مصرفی به علائم ناراحت کننده ای دچار می شود و به تدریج نسبت به آداب و مسئولیت های خانوادگی و اجتماعی خود بی تفاوت می شود.
توجه به این نکته ضروری است که هیچ کس به طور ناگهانی به مصرف مواد مخدر معتاد نمی شود بلکه معمولاً، مصرف مواد مخدر از روی کنجکاوی و تفریحی شروع شده و کم کم با افزایش دفعات مصرف، مقدار مصرف و استفاده از مواد مخدر دیگر، فرد از مصرف کننده تفریحی به مصرف کننده دائمی و وابسته تغییر وضعیت می دهد.
این باور غلط در میان کلیه افرادی که به مصرف مواد مخدر اعتیاد پیدا می کنند وجود دارد که (من هیچ وقت معتاد نمی شوم).
وابستگی به مصرف مواد مخدر یک بیماری بالینی است (وابستگی که با تظاهرات رفتاری، شناختی و فیزیولوژیک خود را نشان می دهد و باعث می شود فرد مصرف مواد مخدر را به رفتارهای دیگر ترجیح دهد).
تمایل شدید فرد به ادامه مصرف یک ماده مخدر (وابستگی باعث بروز برخی اختلال ها، رفتارها و حالت های غیرعادی در فرد می شود.
ایجاد تحمل: بیمار در دفعات بعدی مصرف، برای رسیدن به سطح قبلی روانی و جسمانی ناشی از اثر ماده مخدر، باید مقادیر بیشتری از آن را مصرف کند.
بروز علائم ترک اعتیاد: با کاهش یا قطع ماده مخدر مصرفی، عوارض ناراحت کننده جسمانی و روانی ظاهر می شود.
در بیشتر بیماران تمایل برای کاهش یا قطع مصرف مواد مخدر وجود دارد ولی بیمار قادر به انجام این کار نمی باشد.
بیمار برای تهیه مواد مخدر، سرمایه و اندوخته های خود، دیگران و خانواده را مصرف می کند.
در پی استمرار مصرف مواد مخدر و تغییرات روانی و رفتاری در بیمار، مشارکت وی در فعالیت های خانوادگی، اجتماعی، تفریحی و شغلی کاسته می شود.
علی رغم آگاهی بیمار از عوارض جسمانی و روانی مصرف مواد مخدر، بیمار قادر به عدم استفاده از آن نمی باشد.
- سوء مصرف مواد مخدر بدین معنا است که اگر چه فرد نسبت به مصرف مواد مخدر اعتیاد ندارد، ولی آن را مصرف می کند.
- مصرف تریاک در کشور ما غیر قانونی است، پس حتی یک بار کشیدن آن سوء مصرف است.
- مصرف حشیش باعث به هم خوردن شعور فرد می شود، پس کشیدن آن سوء مصرف است.
- مصرف مشروبات الکلی، گاهی باعث بروز عصبانیت و پرخاشگری می شود، پس نوشیدن آن سوء مصرف است.
مصرف آزمایشی مواد مخدر: فرد به دلیل کنجکاوی مواد مخدر مصرف می کند و ممکن است مصرف را ادامه دھد یا مصرف را قطع کند.
مصرف گهگاهی یا تفننی مواد مخدر: در مهمانی یا پارتی یا به اصرار دوستان گهگاهی مواد مخدر مصرف می کند و مصرف مواد مخدر برای سرگرمی و تفریح است و می خواهد از آن لذت ببرد.
مصرف پزشکی مواد مخدر: با دستور پزشک مواد مخدر مصرف می کند که آسیب آن کم است.
مصرف آسیب زا یا سوء مصرف مواد مخدر: مصرف مواد مخدر به طوری که باعث آسیب های مختلف به فرد می شود مانند مشکل تحصیلی، جسمی و خانوادگی.
وابستگی به مصرف مواد مخدر: فرد به لحاظ جسمی و از نظر روانی به ماده مخدر وابسته است و در مصرف افراط می کند و مشکلات جدی برای او به بار می آورد.
ترک اعتیاد یا عدم مصرف مواد مخدر: فرد مواد مخدر یا مشروبات الکلی مصرف نمی کند.
