برای مبارزه با مصرف مواد اعتیادآور دو رویکرد اساسی وجود دارد. یکی اقدام به کاهش عرضه است که شامل متوقف ساختن تولید، قاچاق و توزیع مواد مخدر است و طبیعتاً ماهیتی انتظامی قضایی دارد. دیگری رویکرد کاهش تقاضا است که مبنی بر کاهش تقاضای افراد جامعه برای مصرف مواد مخدر است. این دو رویکرد مکمل یکدیگرند و برای مبارزه با اعتیاد به مواد مخدر می بایست در هر دو حوزه فعالیت های لازم را انجام داد. رویکرد کاهش تقاضا خود شامل سه بخش است.
۱- پیشگیری
۲- درمان
۳- کاهش آسیب پیشگیری
برنامه های پیشگیری مصرف مواد مخدر بر اساس امکان درگیری افراد به مصرف مواد مخدر به سه سطح تقسیم می شوند.
پیشگیری اولیه و همگانی مصرف مواد مخدر: این سطح از پیشگیری، تمامی جمعیت مورد نظر مثلاً تمام نوجوانان کشور را در بر می گیرد.
پیشگیری انتخابی مصرف مواد مخدر: این برنامه صرفاً برای گروه های پر خطر اجرا می شود مثلاً دانش آموزانی که مشکل درسی دارند و یا بچه هایی که والدین معتاد دارند.
پیشگیری موردی مصرف مواد مخدر: این برنامه متمرکز بر افرادی است که به مصرف مواد مخدر روی آورده اند و دچار یک یا چند مشکل رفتاری ناشی از مصرف مواد مخدر همچون مشکلات تحصیلی یا رفتارهای ضد اجتماعی شده اند.
درمان اعتیاد به مواد مخدر، مجموعه ای از اقدامات پزشکی، روانشناختی و اجتماعی است که با هدف سم زدایی از بدن معتادان و جلوگیری از مصرف مجدد مواد مخدر توسط آنان به کار گرفته می شود. درمان اجتماعی شامل اقداماتی می شود که شرایط را برای پاک ماندن فردی که به تازگی اعتیادش را ترک کرده است، تسهیل می کند، مانند بهبود وضعیت شغلی فرد. محاسبات نشان می دهد به ازای هر هزار تومانی که صرف درمان بیماری اعتیاد شود، به میزان چهار تا هفت هزار تومان از هزینه های جرائم مرتبط با مواد مخدر و هزینه های دستگاه قضایی و زندان کم می شود.
اعتیاد به مواد مخدر، فرد را در معرض ابتلا به بیماری هایی که به واسطه مقاربت جنسی یا تماس خونی انتقال می یابند (مانند هپاتیت و ایدز)، قرار می دهد. کاهش آسیب اعتیاد به مواد مخدر عبارت است از سیاست یا برنامه ای که در جهت کاهش عواقب منفی بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی مصرف مواد مخدر طرح ریزی می شود، هر چند که فرد به مصرف مواد مخدر ادامه دهد.
