اثرات همه داروهای روانگردان از طریق تعامل آن ها با سیستم های انتقال دهنده عصبی درون زا رخ می دهد. مواد مخدر می توانند به عنوان آگونیست یا آنتاگونیست یک سیستم انتقال دهنده عصبی عمل کنند. آگونیست فعالیت یک سیستم انتقال دهنده عصبی را تسهیل می کند و آنتاگونیست ها مانع فعالیت های انتقال دهنده های عصبی می شوند.
داروها بر عملکردهای جسمی و روانی بدن تأثیر می گذارند. وابستگی به مواد مخدر، ایجاد تغییراتی در عملکردهای طبیعی بدن است. مصرف کننده مواد مخدر پس از قطع مصرف، اعتیاد فیزیکی خود را ترک می‌کند. در مقابل، فردی که وابستگی روانی دارد، به جای وابستگی جسمی، نیاز عاطفی به مواد مخدر دارد و ممکن است از مواد مخدر برای تسکین ناراحتی روانی استفاده کند.
تحمل با وابستگی فیزیولوژیکی مرتبط است و زمانی اتفاق می‌افتد که فرد برای اثراتی که قبلاً در دوزهای پایین‌تر تجربه کرده بود، اکنون به دوزهای بیشتر نیاز دارد. تحمل می تواند باعث شود که مصرف کننده، مصرف مواد مخدر را تا حد خطرناکی افزایش دهد، حتی تا حد مصرف بیش از حد و مرگ.
ترک مواد مخدر شامل انواع علائم منفی است که با قطع مصرف مواد مخدر بروز می کنند. این علائم معمولاً برای هر نوع ماده مخدری متفاوت هستند. به عنوان مثال، داروهای آرام بخش باعث برانگیختگی و حرکت ناخوشایند می شود. علاوه بر این هر مصرف کننده ای با ترک مصرف مواد مخدر درگیر وابستگی روانی یا ولع مصرف مواد مخدر می شود.
ترک مواد مخدر معمولاً یک تجربه بد است و می‌تواند در افرادی که سابقه طولانی مصرف دوزهای بسیار بالای الکل و یا باربیتورات‌ها را دارند، یک فرآیند تهدید کننده زندگی باشد. این موضوع بسیار نگران کننده است که افرادی که در تلاش برای غلبه بر اعتیاد به این مواد هستند باید این کار را فقط تحت نظارت پزشک انجام دهند.
مواد افیونی طبیعی، مشتقات تریاک است که یک ترکیب طبیعی است که در گیاه خشخاش یافت می شود. در حال حاضر چندین نسخه مصنوعی از داروهای مخدر (که به درستی اوپیوئید نامیده می شود) وجود دارد که اثرات ضد درد بسیار قوی دارند و اغلب مورد سوء استفاده قرار می گیرند. به عنوان مثال، مؤسسه ملی سوء مصرف مواد مخدر از تحقیقاتی حمایت کرده است که نشان می دهد استفاده نادرست و سوء استفاده از داروهای مسکن تجویزی هیدروکودون و اکسی کدون نگرانی های بهداشت عمومی قابل توجهی هستند.
جدای از کاربرد مواد افیونی به عنوان داروهای ضد درد، ترکیبات شبه افیونی اغلب در داروهای سرکوب کننده سرفه، ضد تهوع و داروهای ضد اسهال یافت می شود. با توجه به این که ترک یک دارو اغلب شامل تجربه ای بر خلاف اثر دارو است، جای تعجب نیست که ترک مواد افیونی شبیه یک مورد شدید آنفولانزا باشد. در حالی که ترک مواد افیونی می تواند بسیار ناخوشایند باشد، اما تهدید کننده زندگی نیست. با این حال، ممکن است به افرادی که ترک مواد افیونی را تجربه می‌کنند، متادون داده شود تا ترک این دارو را کمتر کند..
متادون یک ماده افیونی مصنوعی است که نسبت به هروئین و داروهای مشابه شاداب زایی کمتری دارد. در برخی از کلینیک ها، متادون برای افرادی که قبلاً با اعتیاد به مواد افیونی دست و پنجه نرم می کردند تجویز می شود تا علائم ترک را از طریق استفاده از متادون مدیریت کنند. داروهای دیگر، از جمله اپیوئید بوپرنورفین، نیز برای کاهش علائم ترک مواد افیونی استفاده شده است.
کدئین یک اپیوئید با قدرت نسبتاً کم است. اغلب برای دردهای خفیف تجویز می شود و در برخی از کشورها بدون نسخه در دسترس است. مانند سایر مواد افیونی، کدئین دارای پتانسیل سوء مصرف است. در واقع، سوء استفاده از داروهای اپیوئیدی تجویزی به یک نگرانی بزرگ در سراسر جهان تبدیل شده است.
