محرک‌های تجویزی داروهایی هستند که با بالا بردن میزان دوپامین و نوراپی‌نفرین در مغز تأثیر می‌گذارند. این مواد شیمیایی که به‌عنوان انتقال‌دهنده‌های عصبی شناخته می‌شوند، نقش کلیدی در مدیریت توجه، تمرکز، حافظه، انگیزه و خواب دارند. از جمله شناخته‌شده‌ترین داروهای محرک می‌توان به دکسدرین، آدرال، ویوانس، پروسنترا، ریتالین، کنسرتا و دزوکسین اشاره کرد.
دکسدرین (Dexedrine) نام تجاری دارویی است که حاوی دکستروآمفتامین، یک محرک سیستم عصبی مرکزی، می‌باشد. این دارو برای کمک به درمان اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی (ADHD) و نارکولپسی در کودکان و بزرگسالان تجویز می‌شود. دکسدرین در دو نوع قرص طولانی‌اثر و کوتاه‌اثرعرضه می‌گردد.
آدرال (Adderall) دارویی است که از ترکیب دکستروآمفتامین و آمفتامین (یک محرک دیگر سیستم عصبی مرکزی) ساخته شده است. مشابه دکسدرین، از این دارو برای درمان اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی (ADHD) و نارکولپسی استفاده می‌شود. آدرال در دو نوع ارائه می‌شود: قرص‌های با اثر فوری و کپسول‌های با رهش طولانی.
ویوانس (Vyvanse) نام تجاری دارویی حاوی لیزدکسامفتامین (lisdexamfetamine) است، که پس از ورود به بدن به دکستروآمفتامین تبدیل می‌شود. این دارو برای درمان اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی (ADHD) و همچنین اختلال پرخوری کاربرد دارد.
برخلاف بسیاری از محرک‌های تجویزی دیگر، ویوانس معمولاً برای درمان نارکولپسی تجویز نمی‌شود. این دارو در اشکال مختلف از جمله قرص جویدنی، کپسول خوراکی و پودر قابل حل در دسترس است.
ریتالین (Ritalin) نام تجاری دارویی حاوی متیل فنیدیت (methylphenidate) است که به‌عنوان یک محرک سیستم عصبی مرکزی عمل می‌کند. این دارو برای مدیریت علائم اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی (ADHD) و نارکولپسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. ریتالین معمولاً به‌صورت قرص‌های کوتاه‌اثر عرضه می‌شود.
کنسرتا (Concerta) یکی دیگر از داروهای برند حاوی متیل فنیدیت است که برای درمان اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی (ADHD) و نارکولپسی استفاده می‌شود. تفاوت اصلی آن با ریتالین در این است که کنسرتا دارای اثر طولانی‌مدت است و به‌جای تأثیر سریع و کوتاه‌مدت، به‌صورت تدریجی علائم را کنترل می‌کند.
دزوکسین (Desoxyn) نام تجاری دارویی است که حاوی متامفتامین، یکی از محرک‌های سیستم عصبی مرکزی، می‌باشد. این دارو معمولاً برای درمان اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی (ADHD)، چاقی و گاهی نارکولپسی تجویز می‌شود. دزوکسین به‌صورت قرص با اثر فوری تولید می‌شود.
در صورت مصرف داروهای محرک تجویزی، ممکن است با برخی عوارض جانبی مواجه شوید، از جمله:
سوءاستفاده از داروهای محرک تجویزی زمانی اتفاق می‌افتد که فرد دستور پزشک را در مصرف دارو رعایت نکند، این شامل موارد زیر است:
افراد برای افزایش تمرکز، انرژی و اعتماد به نفس از این داروها سوءاستفاده می‌کنند. این مشکل بیشتر در دانش‌آموزان، ورزشکاران، افرادی که به دنبال افزایش بهره‌وری در کار هستند و کسانی که اختلالات خوردن یا مشکلات مصرف مواد دارند، دیده می‌شود.
استفاده نادرست از داروهای محرک تجویزی می‌تواند منجر به اعتیاد شود. افراد معتاد معمولاً نسبت به دارو تحمل پیدا می‌کنند، به این معنی که برای دستیابی به همان اثرات اولیه، به دوزهای بالاتر نیاز دارند. علائم اعتیاد به داروهای محرک تجویزی شامل موارد زیر است:
اگر داروی محرک را برای مدت طولانی یا در دوز بالا مصرف کرده‌اید، ممکن است هنگام قطع ناگهانی آن علائم ترک را تجربه کنید، از جمله:
برای کاهش این علائم، بهتر است با پزشک مشورت کنید. پزشک می‌تواند دوز مصرفی شما را به‌طور تدریجی کاهش دهد، که این فرآیند به نام کاهش تدریجی شناخته می‌شود و احتمال بروز علائم ترک را کاهش می‌دهد. این روش از شوک ناگهانی به بدن جلوگیری می‌کند.
بهبودی از سوءمصرف داروهای تجویزی می‌تواند همان‌طور که بهبودی از سوءمصرف مواد مخدر غیرقانونی دشوار است، چالش‌برانگیز باشد. بنابراین، افرادی که از محرک‌های تجویزی سوءاستفاده می‌کنند باید در برنامه‌های درمان سوءمصرف مواد شرکت کنند.
در این برنامه‌ها، پزشکان به بیماران کمک می‌کنند تا به‌طور تدریجی مصرف دارو را کاهش دهند تا علائم ترک کاهش یابد و آن‌ها بتوانند به زندگی عادی بازگردند. این برنامه‌ها همچنین شامل انواع درمان‌ها مانند درمان شناختی-رفتاری هستند که به شناسایی الگوهای فکری منفی و توسعه مهارت‌های مقابله‌ای کمک می‌کند.
همچنین بیماران می‌توانند با افراد دیگر در گروه درمانی ارتباط برقرار کنند تا احساس تنهایی کمتری داشته و امیدوارتر شوند. جلسات گروهی که تحت نظارت درمانگران حرفه‌ای برگزار می‌شود، می‌تواند نقش مؤثری در بهبودی ایفا کند.
