عوامل مخاطره آمیز مصرف مواد مخدر شامل عوامل فردی، بین فردی و اجتماعی است.
دوره نوجوانی، استعداد ارثی، صفات شخصیتی، صفات ضد اجتماعی، پرخاشگری، اعتماد به نفس پایین، افسردگی اساسی، فوبی، نگرش مثبت به مواد مخدر، ترک تحصیل، بی سرپرستی و تأثیر مثبت مواد مخدر برفرد.
غفلت از فرزندان، وجود الگوی نامناسب در خانواده، خانواده آشفته، دوستان مصرف کننده مواد مخدر، فقدان محدودیت، فقدان حمایت، شیوع خشونت و اعمال خلاف.
فقدان قوانین و مقررات جدی ضد مواد مخدر، بازار مواد مخدر، مصرف مواد مخدر به عنوان هنجار اجتماعی، کمبود فعالیت های جایگزین، کمبود امکانات حمایتی، مشاوره ای و درمانی و توسعه صنعتی.
تشخیص دو گانه یا هم ابتلایی اعتیاد به مواد مخدر و بیماری های روانپزشکی بسیار شایع هستند. چنین بیمارانی می بایست بیش از پیش مورد توجه قرار گیرند، زیرا از یک سو درصد بالایی از بیماران را در بر می گیرند و از سوی دیگر با مشکلات فراوانی در تشخیص و درمان همراه هستند و این امر به پیامدهای نامطلوب درمانی منجر می شود.
میان سوء مصرف کنندگان مواد مخدر حدود یک سوم اختلال های اضطرابی، یک سوم اختلال های خلقی، هجده درصد شخصیت ضد اجتماعی و حدود هفت درصد اسکیزوفرنی مشاهده شده است. به عکس هشتاد و دو درصد در افراد با تشخیص شخصیت ضد اجتماعی، چهل و هفت درصد افراد با تشخیص اسکیزوفرنی سی و شش درصد در افراد با تشخیص اختلال های خلقی و در بیست و چهار درصد اختلال های اضطرابی سوء مصرف وابستگی به مواد مخدر دیده شده است.
خشونت در خانواده شامل کودک آزاری و همسرآزاری، غفلت از فرزندان، مشکلات تحصیلی، اختلالات روانی و خودکشی فرزندان، نابسامانی و آشفتگی خانوادگی، محدودیت در روابط سالم خارج از خانواده، افت سطح اقتصادی و اجتماعی خانواده، بی کفایتی درسرپرستی خانواده، طلاق.
افت اعتبار فردی و موقعیت شغلی، سوانح و حوادث حین کار، غیبت از کار، کاهش کارایی، اخراج و بیکاری.
ضعف در پایبندی به اصول اخلاقی و مذهبی، بی خانمانی و فقر، افزایش مشاغل کاذب و بیکاری.
هزینه مراکز درمانی ترک اعتیاد به مواد مخدر، هزینه ها و خسارات ناشی از مراقبت های بهداشتی ثانویه اعتیاد به مواد مخدر، خسارات ناشی از کاهش نیروی مولد و افزایش مصرف کننده مواد مخدر در جامعه، صرف وقت دادگاه ها و نیروهای انتظامی، هزینه های تحمیل شده به نیروهای درگیر در امر مبارزه با مواد مخدر
مطالعات مختلف نشان داده اند که آموزش مهارت های اجتماعی میزان سوء مصرف مواد مخدر و رفتارهای وابسته به آن مانند پرخاشگری، انزوا، فرار از مدرسه و خانه و سرقت را کاهش می دهد. برخی از مهارت های اجتماعی که کسب آن در پیشگیری از اعتیاد به مواد مخدر اهمیت دارد عبارتند از
ارتباط و دوستی با هم سالانی که مبتلا به سوء مصرف مواد مخدر هستند، عامل مستعد کننده ای برای ابتلای نوجوانان به اعتیاد می باشد. طبق نتایج حاصل از تحقیقات در بیش از 60 درصد موارد، اولین مصرف مواد مخدر، سیگار و الکل با تعارف دوستان و هم سالان صورت می گیرد. به خصوص هم سالان در شروع مصرف سیگار و حشیش بسیار مؤثرند. برای خنثی نمودن تأثیر نگرش ها و فشارهای دوستان، از آموزش مقاومت در مقابل فشار دوستان استفاده می شود. درحال حاضر، استفاده از این روش بسیار متداول شده است و همراه با روش ایجاد نگرش منفی نسبت به مواد مخدر به کار می رود.
مطالعات نشان داده اند که استفاده هم زمان از روش های پیشگیری از مصرف مواد مخدر میزان بروز سوء مصرف مواد مخدر را کاهش داده و سن اولین مصرف را نیز به تأخیر می اندازد. با این روش، به کودکان و نوجوانان می آموزیم که چگونه و با چه پاسخ ها یا رفتارهایی خود را از موقعیت های ناراحت کننده ای که در اثر فشار دیگران به وجود می آید، رها نمایند. نحوه ارضای نیازهای اجتماعی و روانی نوجوانان و الگوبخشی و چگونگی آموزش از طریق هم سالان و نیز شناسایی افراد در معرض خطر و اقدامات لازم بسیار تأثیرگذار است.
