مواجهه اعضای خانواده با مصرف مواد مخدر بیمارشان شامل چند مرحله است.
در این مرحله اعضای خانواده متوجه علائم مصرف مواد مخدر در مصرف کنندگان شده و ممکن است مصرف او را در موقعیت های مختلف مشاهده نمایند.
در این مرحله اعضای خانواده پس از مشاهده مصرف مواد مخدر توسط بیمار دچار شوک روانی می شوند. این مرحله حیرت زدگی خانواده نیز هست زیرا مصرف مواد مخدر توسط یکی از اعضاء برای خانواده غیر قابل پذیرش خواهد بود.
در این مرحله خانواده علی رغم مشاهده مصرف مواد مخدر دست به انکار و لاپوشانی مشکلات موجود می زند. آن ها سعی می نمایند خود را فریب دهند و با انکار مصرف مواد مخدر سعی بر فراموش نمودن موقتی مشکل می کنند. هر چند از نظر روانی ممکن است به شدت آسیب ببینند.
در این مرحله به دلیل مشاهده مصرف مواد مخدر توسط مصرف کنندگان، اعضای خانواده دچار بحران های روانی مانند اضطراب، افسردگی، ترس، وسواس فکری و ... می‌شوند.
پرخاشگری اغلب بعد از بروز بحران های روانی رخ می دهد و در آن اعضای خانواده نسبت به وضعیت موجود دچار پرخاشگری شده و کانون خانواده متشنج خواهد شد. اعضای خانواده با هم درگیر شده و در خانواده مثلث بندی شکل می گیرد.
طرد بیمار یکی از مراحل مهم در فرآیند وابستگی به مواد مخدر توسط مصرف کنندگان مواد مخدر است. در این مرحله آن ها ممکن است توسط اعضای خانواده طرد شوند و یا مورد بی‌توجهی همه اعضای خانواده قرار گیرند. این مرحله ممکن است بسیار طولانی باشد.
این مرحله مستلزم افزایش آگاهی خانواده به منظور جلوگیری از کاهش آسیب و مشکلات سوء مصرف کنندگان است. اعضای خانواده ممکن است وضعیت موجود را تحلیل و درک نمایند. ممکن است از جانب اطرافیان تحت فشار قرار گرفته تا برای بیماریشان کاری انجام دهند زیرا طرد بیمار باعث آبروریزی و مشکلات زیاد خواهد شد. همچنین در خانواده تنش‌ها را نیز افزایش خواهد داد. در این مرحله اعضای خانواده واقعیت مصرف مواد مخدر توسط سوء مصرف کنندگان را می‌پذیرند.
این مرحله منحصر به فردی در فرآیند شروع درمان اعتیاد بیماران است. زیرا اعضای خانواده بر انکار غلبه می نمایند. در این مرحله واقعیت بیماری پذیرفته شده و اعضای خانواده بر انکار وضعیت موجود غلبه می‌نمایند.
اعضای خانواده با پذیرش سوء مصرف کنندگان و غلبه بر انکار خویش سعی می نمایند تا از روش های درمان موجود نیز استفاده کنند. هر چند به نظر می‌رسد اغلب خانواده‌ها در زمینه انتخاب نوع روش درمان با مشکلات زیادی مواجه می شوند زیرا ممکن است اطلاعات چندانی در خصوص انتخاب روش های صحیح درمانی نداشته باشند.
همچنین ممکن است از مشاورین مجرب برای انتخاب روش صحیح درمانی استفاده ننمایند و لذا به نظر خود و اطرافیان اتکا نموده و معمولاً بدون دلیل قانع کننده‌ای کمپ‌های ترک اعتیاد و روش های درمان ماهواره‌ای اولین انتخاب‌های خانواده ها برای درمان بیماران خواهد بود. برخی از بیماران ممکن است نتایج لازم از کمپ‌های درمان اعتیاد غیرمجاز کسب نکنند بنابراین به تشدید و پیچیده شدن مشکلات آن ها منجر خواهد شد.
مرحله خاصی در فرآیند بیماری و حتی در طول روند درمان است. در این مرحله از اعضای خانواده نسبت به بیمار دچار سوء ظن و شکاکیت می‌گردند. هرچند در جستجوی فرآیند درمان بوده اما واقعیت مصرف مواد مخدر و قبح اعتیاد موضوعی نیست که اعضای خانواده بتوانند به راحتی آن را فراموش نمایند. حتی در مورد بیمارانی که سال ها درمان شده‌اند سوء ظن و شکاکیت وجود دارد زیرا هر اتفاقی برای اعضای خانواده عجیب و غیرعادی است. رفتار، گفتار، فکر و پندار، رفت و آمد، خواب، بازی و تفریح، دعا و نیایش، ورود و خروج به منزل و محل کار بیمار برای اعضای خانواده غیرطبیعی خواهد بود و خانواده با نگاه وارونه و سوءظن زیاد به بیماران می‌نگرند.
در این مرحله ممکن است نگرانی خانواده دچار تغییرات اساسی نشود. هر چند به دلیل پیامدهای ناشی از مصرف مواد مخدر شکاکیت خانواده و عدم پذیرش بیماران ممکن است تا حدودی طبیعی باشد اما واقعیت این است که بسیاری از بیماران بهبودی خود را کسب نموده و به دلیل سوء ظن و شفافیت اطرافیان دچار لغزش و حتی عود اعتیاد شوند.
در این مرحله اعتماد به بیمار ایجاد شده و او مورد پذیرش اعضای خانواده قرار می گیرد. پذیرش و اعتماد دو شاخص کلیدی در فرآیند درمان بیماری وابستگی به مواد مخدر خواهد بود.
این مرحله مستلزم توجه خانواده از بیماری بر خویش است. خانواده به خود و گوهر وجودی خویش بر می گردد. او خود را می‌پذیرد. هویت گمشده خویش را باز خواهد یافت.
بر طبق مدل فوق پذیرش و اعتماد به بیمار و تمرکز بر خویشتن به جای تمرکز بر بیمار بسیار مهم خواهد بود و آخرین مرحله درمان سوء مصرف کنندگان نیز محسوب می گردد. از نظر تجربی ثابت شده است تعداد اندکی از خانواده ها به مرحله آخر یعنی پذیرش و اعتماد به بیمار خواهند رسید و اغلب در مرحله سوء ظن و شکاکیت باقی خواهند ماند.
برخی از خانواده‌ها نیز ممکن است در مراحل اولیه باقی بمانند و حتی به مرحله انکار نیز نرسند. لازم به ذکر است اعضای خانواده با توجه به میزان آگاهی خود ممکن است در یک یا چند مرحله از مراحل فوق باقی مانده و امکان رسیدن به مراحل دیگر را نداشته باشند. البته ممکن است مدل فوق برای همه خانواده ها کاربردی نباشد.
کلینیک روانپزشکی و ترک اعتیاد دی به عنوان اولین مرکز تخصصی ترک اعتیاد کشور با امکانات بیمارستانی آماده ارائه خدمات به بیماران گرامی می باشد.
