از دیدگاه نظریه ستیزه با ارزش ها، مسئله مواد مخدر رابطه نزدیک با ستیزه ارزش ها بین گروه های مختلف جامعه دارد. برخی گروه ها موافق یک نوع و برخی موافق نوع دیگر آن هستند. ماده مخدری که از نظر یک گروه مجاز است همان ماده ای خواهد بود که اعضاء در روند اجتماعی شدن با آن آشنا شده اند و مواد مخدری خواهد بود که گروه به آن دسترسی دارد و با سبک زندگی آنان راحت تر منطبق می شود.
مسئله مواد مخدر هنگامی در جامعه ظاهر می شود که یک گروه بخواهد ارزش های خود را بر دیگر گروه ها تحمیل کند. در این حالت ستیزه با ارزش ها عامل ایجاد مسئله خواهد بود. به نظر طرفداران این نظر ستیزه با ارزش ها تا اندازه ای بالقوه مفید است، زیرا باعث خواهد شد که میان ستیزه کنندگان نوعی توازن و تعادل برقرار شود، مثلاً خواهد رسید که مجازات های بسیار شدیدی که جامعه برای مصرف کنندگان ماری جوانا، شیشه یا حشیش در نظر گرفته است قدری ملایم تر شود.
به نظر گروه دیگری از جامعه شناسان نظیر کوزر و ساگارین انواع انحراف مانند مصرف مواد مخدر یکی از راه هایی است که فرهنگ را آماده قبول برخی تغییرات می کند. بعید است که جامعه بتواند برای مدتی طولانی بدون تغییر باقی بماند، حتی جامعه بسیار دور افتاده پس از یک نسل دچار تغییراتی سریع می شوند. افزایش سریع جمعیت، تغییرات فنی، عبور از فرهنگ قبیله ای و یا سنتی به فرهنگ مدرن، یادگیری هنجارهای جدیدی را طلب می کند.
تغییرات فنی در کشورهای پیشرفته انطباق فرهنگ با تغییرات جدید را به میزان بیشتری الزامی می سازد. اما کمتر پیش می آید که حافظان نظم کهن و پذیرش هنجارهای نو و منسوج شدن هنجارهای کهن را به جامعه اعلام می کنند. البته در بسیاری موارد از طریق تشکیل کنگره ها، انجمن های مذهبی و انجمن های علمی و نهادهایی از این قبیل پذیرش هنجارهای جدیدی می شود که مورد اقبال عموم مردم جامعه قرار گرفته است.
نظر کارکردگرایان در مورد ایجاد هنجارهای جدید چنین است که وقتی اعضای جامعه در جریان روابط با یکدیگر به این نتیجه برسند که به نحو مشابهی به متقاضیان اجتماعی جدید پاسخ گویند، هنجارهای جدید پدید می آید و نظر تضادگرایان این است که زمانی هنجارهای جدید در جامعه پدید می آید که یک گروه بتواند قواعد جدید گروه خود را بر گروه های دیگر تحمیل کند.
از سوی دیگر رفتار انحرافی عده معدودی از اعضای یک گروه می تواند آغاز ایجاد هنجارهای تازه شود. همین که تعداد بیشتری از اعضای گروه به آن رفتار دست بزنند و برخی سازمان های اجتماعی به دفاع و توجیه آن رفتار بپردازند، پس از مدتی رفتار انحرافی ممکن است به صورت هنجار درآید. اعتیاد به مواد مخدر مانند سیگار و الکل جزء همین ناهنجاری هاست.
