مهم ترین ﻣﺤﻞ اﺛﺮ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﻣﻐﺰ اﺳﺖ. در ﻣﻐﺰ گیرﻧﺪه ﻫﺎیی وﺟﻮد دارد که ایـﻦ ﻣـﻮاد ﺑـﺮ آن ها اﺛﺮ می کنند. این گیرﻧﺪه ﻫﺎ ﺑﻪ 3 ﮔﺮوه تقسیم می ﺷﻮﻧﺪ.
1-اﺛﺮ ﺑﺮ ﮔﺮوه اول ﺳﺒﺐ تنظیم و کاﻫﺶ اﺣﺴﺎس درد، کاﻫﺶ ﻓﻌﺎلیت ﻣﺮکز ﺗﻨﻔﺲ، یبوست و اعتیاد به مواد مخدر می ﺷﻮد.
2- اﺛﺮ ﺑﺮگیرﻧﺪه ﻫﺎی دوم ﺳﺒﺐ کاﻫﺶ اﺣـﺴﺎس درد، اﻓـﺰایش ﺣﺠـﻢ ادرار و ایجاد ﺣﺎﻟـﺖ آراﻣﺶ می ﺷﻮد.
3-اﺛﺮ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﺑﺮ گیرﻧﺪه ﻫﺎی ﮔﺮوه ﺳﻮم ﺳﺒﺐ کاﻫﺶ اﺣﺴﺎس درد می ﺷﻮد. ﺣﺪود بیست و ﭘﻨﺞ ﺳﺎل پیش ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ که در ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﻣﻮادی شبیه ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر (ﻣﺮفین) ﺗﻮلید می ﺷﻮد که مهم ترین آن ها ﺑﻪ ﻧﺎم آﻧﺪورفین ﻫﺎ و آنکفالین ﻫﺎ اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻃﻮر طبیعی وﻗﺘـی ﺑﺪن دﭼﺎر آسیب ﻫﺎی دردزا و ﺣﻮادث ﻧﺎراﺣﺖ کننده می ﺷﻮد ﻣﻐﺰ این ﻣﻮاد را ﺗﺮﺷﺢ می کند و ﺳﺒﺐ کاﻫﺶ اﺣﺴﺎس درد و ﻧﺎراحتی می ﺷﻮد.
اﺛﺮ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﺑﺮ روی سیستم ﭘﺎداش در ﺷﺮایط ﻣﻌﻤﻮلی وقتی ﺑﺸﺮ از اﻧﺠﺎم دادن کاری ﻟﺬت ﺑﺒﺮد و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرتی دیگر ﭘﺎداش ﺑﮕیـﺮد، از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﺎئینی ﻣﻐﺰ او ﻣﻮادی ﺑﻪ اﺳﻢ دوﭘﺎمین و ﻧﻮراپی ﻧﻔﺮین ﺗﺮﺷﺢ می ﺷﻮد و ﺑﺮ روی ﻗﺸﺮ و ﺳﺎیر ﻣﺮاکز حیاتی آن اﺛﺮ می کند و اﺣﺴﺎس ﻟﺬت و ﭘﺎداش ﺑﻪ او دﺳﺖ می دﻫﺪ و سعی در تکرار آن ﻋﻤﻞ دارد.
یکی از آﺛﺎر ﻣﻬﻢ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﻓﻌﺎل کردن همین سیستم اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاین کسانی که یک ﺑﺎر ﺑﺎ این ﻣﻮاد آﺷﻨﺎ می ﺷﻮﻧﺪ ﭼﻮن سیستم ﭘﺎداش در ﻣﻐﺰ آن ها ﺗﻘﻮیت ﺷـﺪه، تمایلی شدید ﺑـﻪ ﺗکـﺮار ﻣﺼﺮف آن ها پیدا می کنند. از بین ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﻫﺮوئین خیلی راﺣﺖ ﺗﺮ در ﭼﺮبی ﺣﻞ می ﺷﻮد. ﻣﻐﺰ اﻧﺴﺎن ﻣﻘﺪار زیادی ﭼﺮبی دارد، ﺑﻨﺎﺑﺮاین در ﻣﻘﺎیسه ﺑﺎ ﻣﺮفین و ﻣﺸﺘﻘﺎت آن، ﻫﺮوئین ﭘـﺲ از ﻣﺼﺮف در طی زﻣﺎن کوﺗﺎه ﺗﺮی روی ﻣﻐﺰ اﺛﺮ می کند، ﺑﻨﺎﺑﺮاین آﺛﺎر ﭘﺎداش دﻫﻨﺪه و ﺧﻮﺷـی آور و ﺿﺪ درد ﺳﺮیع ﺗﺮی دارد. کدئین که از ﻣـﺸﺘﻘﺎت ﺗﺮیـﺎک اﺳـﺖ ﺑـﻪ آﺳـﺎنی در ﺳیـﺴﺘﻢ ﮔﻮارش ﺟﺬب ﺷﺪه و در ﺑﺪن ﺗﺒﺪیل ﺑﻪ ﻣﺮفین می ﺷﻮد. در یک ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ روﺷـﻦ ﺷـﺪه کـﻪ در ﻣﻌﺘﺎدان، یکی از آﺛﺎر ﻣﺼﺮف ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر کاﻫﺶ ﺟﺮیان ﺧﻮن در بعضی از ﻧﻮاحی ﻣﻐﺰ اﺳﺖ.
ﻣﻮادی که دﺳﺘﮕﺎه عصبی مغز را تغییر می دﻫﻨﺪ ﻣﻮاد روان ﮔﺮدان ﻫﺴﺘﻨﺪ، الکل، ﻧیکـﻮتین، کوکائین و ﻣﻮادی اﻣﺜﺎل این ها که اعتیاد ﺑﻪ آن ها مشکل ﺑﺰرگ بعضی از ﺟﻮاﻣﻊ اﻣـﺮوزی اﺳـﺖ. همچنین کافئین که در ﻗﻬﻮه و ﻧﻮﺷﺎﺑﻪ ﻫﺎ یافت می ﺷﻮد از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮاد روان ﮔﺮدان ﻫﺴﺘﻨﺪ.
ﺗﻤﺎم این ﻣﻮاد می ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎﻋﺚ وابستگی روانی ﻣﺼﺮف کننده ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻬﻢ ﺗﺮ از آن ایـﻦ اﺳـﺖ کـﻪ ﺑﺎﻋﺚ وابستگی جسمی نیز می ﺷﻮد. اعتیاد پاسخی فیزیوﻟﻮژیک اﺳﺖ که ﻣﺼﺮف پی در پی ﻣـﻮاد ﻣﺨـﺪر ﻣﻮﺟـﺐ آن ﻣـی ﺷـﻮد و عملکرد طبیعی ﻧﻮرون ها و سیناﭘﺲ ﻫﺎ را تغییر می دﻫﺪ. ﻫﻨﮕﺎمی که عملکرد ﻧﻮرون یا سیناپسی ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر تغییر کردد از آن ﭘﺲ آن ﻧﻮرون یا سیناپس ﺑﻪ ﻃﻮر طبیعی ﺑﻪ کار ﺧﻮد اداﻣـﻪ نمی دﻫﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﺑﻮدن ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر.
ﺷﺨﺺ ﺑﺎ ﻣﺼﺮف پی در پی ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﺑﻪ آن ﻣﻌﺘﺎد می ﺷـﻮد و ﺑـﺪن او ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ آن ﻣـﺎده ﻣﺨﺪر ﻋﺎدت می کند. ﺷﺨﺺ ﻣﻌﺘﺎد ﺑﺎید ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﻣﻘـﺪار ﻣـﺎده ﻣﺨـﺪر ﻣـﺼﺮفی اش را اﻓﺰایش داده ﺗﺎ نیاز ﺑﺪﻧﺶ تأمین ﺷﻮد. نیکوتین ﻣﺎده ای اعتیاد آور اﺳﺖ که در ﺑﺮگ های گیاه ﺗﻨﺒﺎکو یاﻓﺖ می ﺷﻮد، ایـﻦ ﻣـﺎده بسیار سمی اﺳﺖ و ﺣﺪود 60 میلی ﮔﺮم از آن ﺑﺮای اﻧـﺴﺎن ﻣـﺮگ آور اﺳـﺖ. ﻧیکـﻮتین ﺳـﺮیعاً وارد ﺟﺮیان ﺧﻮن ﺷﺪه و در ﺑﺪن ﺑﻪ ﮔﺮدش در می آید.
عملکرد نیکوتین در ﻣﻐﺰ شبیه ﺑـﻪ ﻋﻤﻠکـﺮد اﻧﺘﻘﺎل دﻫﻨﺪه عصبی استیل کولین اﺳﺖ. نیکوتین ﺑﻪ دلیل ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎری ﺑﺎ استیل کولین ﺑﻪ محل های ﻣﺨﺼﻮصی در ﺳﻠﻮل عصبی که ﺑﻪ ﻃﻮر طبیعی ﻣﺤﻞ گیرنده ﻫﺎی استیل کولین ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺘﺼﻞ ﻣی ﺷـﻮﻧﺪ. ایـﻦ ﺟﺎیگاه ها از ﻣﺮاکز کنترل ﻣﻐﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ که بسیاری از ﻓﻌﺎلیت ﻫﺎی ﻣﻐﺰی را کنترل می کنند. اﺗـﺼﺎل ﻧیکـﻮتینی ﺑﻪ ﺳﻠﻮل های عصبی ﻣﻮﺟﺐ تغییرات بسیاری می ﺷﻮد.
ﭘﺲ از ﻣﺪتی ﺑﺪن ﻓﺮد سیگاری ﺗﻨﻬـﺎ با مصرف نیکوتین ﺑﻪ ﺟﺎی استیل کولین ﺑﻪ ﻃﻮر طبیعی کار می کند و با ﺣﺬف ﻧیکـﻮتین ﺣﺎﻟﺖ طبیعی ﺑﺪن ﻣﺨﺘﻞ می ﺷﻮد. ﻫﻨﮕﺎم به دست آﻣﺪن این ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻨﻬـﺎ راه ﺑﺮﮔـﺸﺖ ﺑـﺪن ﺑـﻪ ﺣﺎﻟﺖ طبیعی کشیدن سیگر اﺳﺖ. داروﻫﺎی روان ﮔﺮدان ﻧﻮعی ﻣﻮاد ﻣﺨﺪرﻧﺪ که در تسکین درد و اﻟﻘـﺎی ﺧـﻮاب ﻧﻘـﺶ به سزایی دارﻧﺪ. بسیاری از این ﻣﻮاد از ﮔیاﻫﺎن تیره ﺧﺸﺨﺎش ﺑﻪ دﺳﺖ می آیند.
