مصرف مواد مخدر در بعضی از کﺸﻮرﻫﺎی آسیایی ﺳﺎﺑﻘﻪ دیرین دارد. اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر در ایران و بسیاری از کشورها ﺑﻪ ﻫﺰاران ﺳﺎل ﻗﺒﻞ می رﺳﺪ. حشیش ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن، ﺑﻪ ﻃﻮر اﺳﺘﻨﺸﺎقی یا ﺧﻮراکی، ﺧﺎﻟﺺ و یا ﻣﺨﻠﻮط ﺑﺎ ﻣﻮاد دیگر ﻣﺼﺮف می ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺧﻮردن ﺟﻮﺷﺎﻧﺪه ﮔﺮز ﺧﺸﺨﺎش نیز به عنوان دارو ﺗﺎ ﺳﺎل های اخیر اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ.
ﻟیکﻦ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺗﺮیاک ﺑﻪ کمک واﻓﻮر ﭘﺪیده ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺟﺪیدی اﺳﺖ کـﻪ ﺳـﺎﺑﻘﻪ آن از یکی دو ﻗﺮن ﺗﺠﺎوز نمی کند. در یک صد ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺮیاک در ایران به واﺳـﻄﻪ ﺗﻔـﺮیح و یا ﻓﺮو رﻓﺘﻦ در ﺣﺎﻻت ﺧﻠﺴﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﻧﺰد کرﻣﺎنی ها، اﺻﻔﻬﺎنی ها و ﻗﺸﻘﺎئی ها در شیراز و ﻧﺰد کردﻫﺎ و آﺳﻮری ﻫﺎ در استان های ﻏﺮبی واﻓﻮر (وسیله اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺗﺮیاک) ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑـﻪ اﻓﺮاد ﻣﺴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ. در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ کشور ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر و ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺗﺮیاک و حشیش ﺑﻪ ﻋﻤﻞ می آﻣﺪه و در داﺧﻞ کﺸﻮر ﻣﺼﺮف می ﺷﺪه اﺳﺖ.
از دوره رﺿﺎ ﺧﺎن، دوﻟﺖ اﻧﺤﺼﺎر ﺗﺠﺎرت ﺗﺮیاک در داﺧﻞ را ﺑﻪ ﻋﻬـﺪه ﮔﺮﻓـﺖ و ﺗـﺪریجاً ﺑـﺎ اﻓﺰایش جمعیت و تغییر ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻗﺘﺼﺎدی، ﻓﺮهنگی و اﺟﺘﻤﺎعی ایران در دﻫﻪ ﻫﺎی 30 ﺗﺎ 50 و اﻓﺰایش درآﻣﺪﻫﺎ، ورود ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮبی، تخلیه روﺳﺘﺎﻫﺎ و ﮔﺴﺘﺮش ﺷﻬﺮنشینی و ﺣﺎشیه نشینی و ﺳﺎیر ﻋﻮاﻣﻞ، ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر در ایران ﺑﻪ ﻃﻮر ویژه شکل ﮔﺮﻓﺖ.
ﻧﮕﺎهی ﺑﻪ قیمت ﺗﺮیاک ﻧﺸﺎن می دﻫﺪ که ﺑﻌﺪ از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ارزان ترین ﺑﺎزار ﻓﺮوش این ﻣـﺎده در ﺟﻬﺎن و حتی ﻣﻨﻄﻘﻪ، ایران اﺳﺖ. در ﺳﺎل 2001 در ﺣﺎلی که قیمت یک کیلو تریاک در ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدی 133300 دﻻر بود، این قیمت در ایران ﺗﻨﻬﺎ ﺣـﺪود 1000 دﻻر و ﺣﺘـی کمتر ﺑـﻮده اﺳﺖ. ﺑﺨﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ای از ﻣﻌﺘﺎدین را ﻣﻬﺎﺟﺮین اﻓﻐﺎنی یا ﻣﻬـﺎﺟﺮین دوران ﺟﻨـﮓ ﻣیـﺎن ایران و ﻋﺮاق که در ﺣﺎشیه ﺷﻬﺮﻫﺎ اسکان دارﻧﺪ تشکیل می دﻫﻨﺪ.
آن ها در ﭘـﺎئین ﺗـﺮین ﺳـﻄﺢ ﺟﺎﻣﻌﻪ زﻧﺪگی کرده و از کمترین ﺧﺪﻣﺎت اﺟﺘﻤـﺎعی ﺑﺮﺧﻮردارﻧـﺪ و به همین دﻟیـﻞ ﻫـﻢ ﻣـﻮرد ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺧﻄﺮ اعتیاد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ. اﺳﺘﺎن های ﺧﺮاﺳﺎن، سیستان و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن و همچنین کرﻣـﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺟﻐﺮافیایی ﺑﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮین درﺟﻪ وابستگی ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨـﺪر ﻣـی ﺑﺎﺷـﺪ. 70 درﺻـﺪ ﺻـﺪﻣﺎت اﺟﺘﻤﺎعی نظیر ﻃﻼق ﺣﺎﺻﻞ اعتیاد ﺧﺎﻧﻮاده می ﺑﺎﺷﺪ. یکی از زمینه ﻫﺎی اصلی کـﺸﺶ به سوی اعتیاد به مواد مخدر، به گفته کارﺷﻨﺎﺳﺎن وضعیت بی ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺟﻮاﻧﺎن اﺳﺖ.
در تحقیقی که ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎزﻣﺎن ملی ﺟﻮاﻧﺎن اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﻧﺘﺎیجی به دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ. این تحقیق که ﺑﺮ روی 75000 ﺟﻮان ﭼﻬﺎرده ﺗﺎ ﻧﻮزده ﺳﺎﻟﻪ ﺳﺎکن در ﻣﺮاکز اﺳـﺘﺎن های ﺳﺮاﺳـﺮ کشور ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎزﻣﺎن ملی ﺟﻮاﻧﺎن اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه آن اﺳﺖ کـﻪ 36 درﺻـﺪ ﺟﻮاﻧـﺎن از ﻧﻈﺮ ﻗﺪرت و امید ﺑﻪ زﻧﺪگی دﭼﺎر مشکل ﻫﺴﺘﻨﺪ، 42 درﺻﺪ آﻧﺎن اﻋﺘﻤﺎد و ﻋﺰت ﻧﻔﺲ کافی ﻧﺪارﻧﺪ، 51 درﺻﺪ دﭼﺎر ﻣﻌﻀﻞ روانی اﺿﻄﺮاب و 54 درﺻﺪ آﻧﺎن دﭼﺎر ﺳﻄﻮحی از اﻓﺴﺮدگی ﻫﺴﺘﻨﺪ. همچنین 53 درﺻـﺪ ﺟﻮاﻧـﺎن دارای روﺣیـﻪ ﭘﺮﺧﺎﺷـﮕﺮی، 55 درﺻـﺪ ﺧـﺸﻢ ﻧﻬﻔﺘـﻪ، 44 درﺻﺪ روحیات ﺿﺪ اﺟﺘﻤﺎعی، 60 درﺻـﺪ دروﻧﮕﺮایـی و 27/5 درﺻـﺪ در ﻣﻌـﺮض اﻋﺘیـﺎد هستند.
ﺗﺮیاک در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻧﻮاحی ﻋﺸﺎیری ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﺑﺪﺧﺸﺎن کشت می ﺷﻮد. ﻗﺎﭼﺎﻗﭽیـﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺘﺮ و یا پیاده از ﻣﺮز ﻋﺒﻮر می کنند. ﻃﻮل ﻣﺮز ایران ﺑﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺟﻤﻌﺎً در ﺣﺪود 900 کیلوﻣﺘﺮ اﺳﺖ که ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ آن ﺑـﺎ اﺳـﺘﺎن ﺧﺮاﺳﺎن ﻫﻤﺠﻮار می ﺑﺎﺷﺪ. وﺳﻌﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ و کثرت ﻧﻘﺎطی که ﻗﺎﭼﺎقچیان می ﺗﻮاﻧﻨﺪ از آن ﻋﺒﻮر کنند ﺑﻪ دﺷﻮاری کادر ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻗﺎﭼﺎق ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر می اﻓﺰاید. آسیب پذیرترین ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺮز در ﻃﻮل ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺟﺒﺎل واﻗﻊ در ﺟﻨﻮب و ﺷﻤﺎل ﺗﺮﺑﺖ ﺟﺎم اﺳـﺖ. اکثر ﻗﺎﭼﺎقچیان اﻓﻐﺎنی ﻣﺴﻠﺢ و بیﺑﺎک ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﭼﻮن مأﻣﻮرین دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻤـﺎنعتی ﺑـﻪ ﻋﻤﻞ نمی آورﻧﺪ در نتیجه ﻋﺒﻮر از ﻣﺮز ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺑﻪ آﺳﺎنی اﻧﺠﺎم می گیرد. ﻋﺪه ای از ﻗﺎﭼﺎقچیان اﻓﻐﺎنی نیز از ﻃﺮیق ﭘﺎکـﺴﺘﺎن وارد ایـﺮان ﻣـی ﺷـﻮﻧﺪ.
بعضی از اﻫـﺎلی ﻣﺮزنشین ﻣﺨﺼﻮصاً ﺳﺎکنین ﺷﻬﺮﻫﺎی ﺗﺮﺑﺖ ﺟـﺎم، بیرجند و زاﺑـﻞ کـﻪ 18 کیلوﻣﺘﺮ ﺑـﺎ ﻣـﺮز اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد و زاﻫﺪان که در ﺣﺪود 19 کیلوﻣﺘﺮی ﻣﺮز ﭘﺎکستان اﺳﺖ ﻣﻌﺘﺎد ﺑﻪ ﺗﺮیـﺎک ﺑﻮده و ﺑﺎ ﻗﺎﭼﺎقچیان همکاری می ﻧﻤﺎیند که اﻣﺮ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر را مشکل ﺗﺮ می ﺳﺎزد.
ﭘﺲ از پیروزی اﻧﻘﻼب اﺳﻼمی و ﺳـﻘﻮط رژیـﻢ سلطنتی ﻃﺒـﻖ ﻣـﺎده ﻻیحه ﻗـﺎﻧﻮنی تشدید ﻣﺠﺎزات ﻣﺮتکبین ﺟﺮاﺋﻢ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر و اﻗﺪاﻣﺎت تأمینی و درﻣـﺎنی ﻣـﺼﻮب 19 ﺧـﺮداد 1359 ﺷﻮرای اﻧﻘﻼب اﺳﻼمی، کلیه ﻗﻮانین و ﻣﻘﺮرات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨـﻊ کـﺸﺖ ﺧـﺸﺨﺎش و اﺳـﺘﻌﻤﺎل ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر و ﻣﺠﺎزات ﻣﺮتکبین ﺟﺮاﺋﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﺬکور ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎی ﺗـﺼﻮیب ﻧﺎﻣـﻪ ﻣـﻮرخ ﻣﺬکور ﺑﺮای کﺸﺖ ﺧﺸﺨﺎش، وارد کننده، ﻓﺮوﺷـﻨﺪه، ﻣﺨﻔـی کننده، دایـﺮ کننده ﻣﺤـﻞ، در ﺻﻮرت تکرار ﺟﺮم و ﺣﺎﻣﻞ بیش از یک کیلو ﺗﺮیاک و 5 ﮔﺮم ﻣﻮاد ﻣﺨـﺪر ﻫـﺮوئین، ﻣـﺮفین، کوکائین و ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر شیمیایی و صنعتی ﻣﺠﺎزات اﻋﺪام پیش بینی ﺷﺪ.
