اعتیاد ریشه در ناآگاهی فرد، خانواده و جامعه دارد، به طوری که افزایش آگاهی و درک افراد معتاد از این بیماری در درمان بیماری اعتیاد مؤثر است. پژوهش های زیادی با استفاده از روش تلفیقی و تکنیک مصاحبه نیمه متمرکز و پیمایش انجام شده است و در بخش درمان اعتیاد، بیماران در حال ترک و بهبود یافتگان اعتیاد آمار نسبی به دست آمده است.
نتایج کمی نیز نشان دادند که آن دسته از افرادی که در وضعیت ترک پایدار به سر می بردند، از آگاهی فردی، خانوادگی و اجتماعی بیشتری در حوزه اعتیاد به مواد مخدر و درمان آن نسبت به سایرین برخوردار هستند.
اعتیاد به مواد مخدر، نشانه ها، علائم، پیامدها و جریان درمانی منحصر به فرد و شکننده ای دارد که فقدان آگاهی فرد، خانواده و جامعه از آن در برهه های زمانی گوناگون زندگی، تأثیر منفی گسترده ای بر درمان ناپذیری آن برجای گذاشته و موجب ترویج وسیع تر آن در جامعه می شود. لذا، با گسترش آگاهی و بهبود شناخت اجتماعی می توان گام مؤثری در پیشگیری و مواجهه صحیح با آن برداشت.
در جوامع در حال گذار امروزی نظیر ایران که به تبع ارتباط با جهان مدرن و اجرای برنامه های نوسازی از بالا توسط دولت ها، سرمایه اجتماعی قدیم دچار فرسایش شده و سرمایه جدید هم آن طوری که باید شکل نگرفته است، با نوعی نابسامانی اجتماعی در سطوح خرد و کلان سر و کار داریم که معرف پیدایش گسل ها و گسست های اجتماعی و زایش و افزایش مسائل و آسیب های اجتماعی است.
۱. اعتیاد، به مثابه یکی از این مسائل عدیده اجتماعی، حالتی از مسمومیت دائم یا متناوب است که با تداوم مصرف طبیعی یا مصنوعی مواد مخدر ایجاد شده و در آن نیاز یا میل شدید به افزایش مقدار مصرف و نشانه هایی از مقاومت، اجتناب و ترک وجود دارد که همیشه با وابستگی فیزیکی و روانی مصرف مواد مخدر همراه است.
۲. گزارش آماری مرکز مبارزه با مواد مخدر حاکی از این است که دو میلیون و ۸۰۲ هزار نفر معتاد دائمی در ایران وجود دارند.
۳. حدود نه میلیون نفر از اعضای خانوارهای ایرانی درگیر اعتیاد شخصی یا خویشاوندی هستند. اعتیاد به مواد مخدر، نه تنها زندگی فرد را تحت الشعاع قرار می دهد، بلکه به دلیل ماهیت پیش رونده اش نواقص و ناراحتی های متعددی را در همه ابعاد زندگی، سلامتی فرد، خانواده و جامعه، دوستان و همکاران ایجاد کرده و بار زیادی را به آن ها تحمیل می کند.
۴. بنابر شواهد موجود، ۴۹ درصد قتل ها، ۶۸ درصد از درگیری های منجر به قتل، ۵۰ درصد مرگ و میرهای ۲۰ تا ۳۵ درصد خودکشی ها، ۶۲ درصد نزاع ها و ناشی از سوانح رانندگی، ۵۲ درصد تجاوزهای جنسی، درگیری ها، ۵۰ درصد همسر آزاری ها و ۳۸ درصد کودک آزاری ها مربوط به مصرف مواد مخدر بوده است.
۵. علیرغم اهمیت این مسئله، نتایج بررسی ها در خصوص عملکرد و دعاوی مطرح شده توسط مراکز درمانی ترک اعتیاد مؤید این امر بوده که بسیاری از روش های درمانی، تأثیرات مخرب و شدیدی بر سیستم زیستی، روانی و اجتماعی معتادان داشته و عدم موفقیت در درمان اعتیاد و حتی تشدید مصرف مواد مخدر را به همراه دارد.
۶. به عبارتی دیگر، ترک جسمانی مواد مخدر چندان مشکل نیست، بلکه مسئله بنیادین، شیوع بالای بازگشت به مصرف مواد توسط بیماران پس از درمان و ترک اعتیاد است، بیشترین ریزش درمان در شش ماه اول ترک بوده و میزان بازگشت مجدد افراد به اعتیاد در خوشبینانه و بدبینانه ترین حالات بین ۴۲ تا ۹۰ درصد برآورد شده است.
۷. لذا اعتیاد به مواد مخدر، اختلالی مزمن و عودکننده است که قطع طولانی مدت آن نیز، دلیل بر نظام اجتماعی می گردد، این موضوع درخور بحث و هزینه های زیادی که گریبانگیر فرد، خانواده وی و حال با توجه به روند بازگشت کنندگی اعتیاد و درمان قطعی نیست.
