همه مواد مخدر، چه قانونی و چه غیرقانونی، می‌توانند اعتیاد روانی یا فیزیکی ایجاد کنند. پاسخ به این که کدام ماده مخدر بیشتر اعتیادآور است، پیچیده است و به متغیرهای زیادی بستگی دارد.
برخی مواد مخدر به دلیل تأثیرات مختلف بر مغز یا شدت تأثیرشان (مانند کوکائین) می‌توانند اعتیادآورتر باشند. همچنین، مخدرهایی وجود دارند که ممکن است وابستگی فیزیکی ایجاد نکنند، اما اعتیاد روانی قوی ایجاد می‌کنند، مانند LSD.
شواهد تجربی از معتادان سابق نشان می‌دهد که ترک یا پرهیز از برخی مواد دشوارتر از سایر است. توسعه اعتیاد پدیده‌ای چندوجهی است و تنها به «قدرت» یا «اعتیادآوری» ماده مخدر بستگی ندارد. دو نفر ممکن است هر دو از نظر اجتماعی شروع به سیگار کشیدن کنند و یکی معتاد شود در حالی که دیگری اعتیاد پیدا نکند.
عواملی که در ابتلا یا عدم ابتلای یک فرد به اعتیاد تأثیر دارند شامل موارد زیر است:
ژنتیک: تحقیقات مداوم نشان می‌دهند که سابقه خانوادگی اعتیاد یا مصرف مواد مشکل‌زا با خطر بالاتر ابتلا به اعتیاد در زندگی شخصی مرتبط است. این ممکن است به علت ویژگی‌های ارثی ژنتیکی باشد که بر نحوه واکنش بدن به مواد تأثیر می‌گذارد.
عوامل بیولوژیکی: شیمی و ساختار مغز می‌توانند به شدت بر میزان آسیب‌پذیری فرد در برابر اعتیاد تأثیر بگذارند. این شامل ترومای احتمالی یا صدمات مغزی گذشته و همچنین عملکرد انتقال‌دهنده‌های عصبی است.
سلامت روان: افرادی که بیماری‌های سلامت روان را تجربه می‌کنند، در برابر ابتلا به اعتیاد بسیار آسیب‌پذیرتر هستند. برای مثال، این افراد ممکن است از موادی برای خوددرمانی یا مقابله با آسیب‌های گذشته یا ناراحتی‌های عاطفی استفاده کنند.
عوامل محیطی: محیط زندگی یا حتی محیط رشد فرد، به شدت بر میزان احتمال ابتلای او به اعتیاد تأثیر می‌گذارد. این امر ممکن است به دلیل پذیرش فرهنگی مصرف مواد، فشار همسالان، عادی بودن مصرف در خانواده، قرار گرفتن در معرض استرس و دیگر عوامل باشد.
تروما و استرس: افرادی که در گذشته یا حال حاضر ترومای شدید یا استرس مزمن را تجربه کرده‌اند، بیشتر در معرض ابتلا به اعتیاد هستند.
هنگامی که تمام عوامل را در نظر بگیریم، سه ماده مخدر هستند که پتانسیل بالاتری برای ایجاد اعتیاد نسبت به سایر مواد دارند. این مواد عبارتنداز:
مواد افیونی: مواد افیونی شامل مواد مخدر غیرقانونی مانند هروئین و تریاک و همچنین داروهای قانونی مانند فنتانیل، کدئین و اکسی‌کدون هستند. مواد افیونی، با اتصال به گیرنده‌های اپیوئیدی مغز عمل می‌کنند و سیستم عصبی مرکزی را سرکوب می‌کنند. این تأثیرات منجر به احساس آرامش، خواب‌آلودگی و سرخوشی می‌شود و ترشح اندورفین و سایر انتقال‌دهنده‌های عصبی مثبت را افزایش می‌دهد. این فرآیندها وابستگی فیزیکی و روانی قوی ایجاد می‌کنند و به‌ویژه برای افرادی که دچار پریشانی روانی یا عاطفی هستند، می‌تواند بسیار اعتیادآور باشد.
الکل: با وجود قانونی بودن الکل در اکثر نقاط جهان، این ماده بیشترین آسیب را به افراد و جوامع وارد می‌کند. بسیاری الکل را بسیار اعتیادآور نمی‌دانند، اما تعداد بالای مصرف‌کنندگان به معنای افزایش مبتلایان به اعتیاد است. الکل با افزایش اثر انتقال‌دهنده عصبی بازدارنده گاما آمینوبوتیریک اسید (GABA) و سرکوب گلوتامات باعث ایجاد اثرات آرام‌بخش می‌شود، که منجر به اعتیاد فیزیکی و روانی می‌گردد. الکل یکی از خطرناک‌ترین مواد برای سم‌زدایی است و می‌تواند خطر مرگ به همراه داشته باشد.
کوکائین: کوکائین از برگ گیاه استخراج می‌شود و به سه شکل پودر سفیدریز، فری بیس و کراک موجود است. این ماده محرک با تسریع پیام‌ها بین مغز و بدن و فعال‌سازی سیستم پاداش مغز عمل می‌کند. اعتیادآوری کوکائین به خلوص، شکل و نحوه مصرف آن بستگی دارد. خطرناک‌ترین روش مصرف آن تزریق داخل وریدی است که می‌تواند منجر به انتقال ویروس‌های منتقله از طریق خون و عفونت‌های شدید شود.
همانطور که قبلاً ذکر شد، همه مواد مخدر پتانسیل ایجاد عادت را دارند. با این حال، برخی از مواد مخدر هستند که مراکز درمانی بیشتر از سایرین با آن‌ها مواجه می‌شوند. از جمله مواد زیر:
نیکوتین: نیکوتین چه از طریق سیگار، جویدن تنباکو یا ویپ مصرف شود، به عنوان یکی از اعتیادآورترین مواد مخدر شناخته شده است. این موضوع به دلیل تأثیر آن بر مغز و همچنین رایج بودن آن است. اکثر افراد به دلیل تأثیر همسالان شروع به مصرف نیکوتین می‌کنند، و این ماده به واسطه تأثیرش بر سیستم پاداش مغز باعث وابستگی روانی و فیزیکی می‌شود.
آمفتامین‌ها: آمفتامین‌ها که یک محرک قدرتمند هستند، میزان وابستگی بالایی دارند. تأثیرات سرخوشی و افزایش دوپامین و سروتونین در مغز، باعث اعتیاد روانی و فیزیکی می‌شود. آمفتامین‌ها به اشکال قانونی (به عنوان دارو برای درمان ADHD و نارکولپسی) و غیرقانونی (مت‌آمفتامین یا کریستال مت) وجود دارند و هر شکلی از آن‌ها می‌تواند اعتیادآور باشد.
بنزودیازپین‌ها: این داروها اغلب برای اضطراب و خواب تجویز می‌شوند و به دلیل پتانسیل بالای اعتیاد، منجر به وابستگی روانی و فیزیکی می‌شوند. مصرف طولانی‌مدت باعث اعتیاد و چرخه معیوب استفاده برای جلوگیری از علائم ترک می‌شود.
ماری‌جوانا: تصور رایج وجود دارد که مصرف ماری‌جوانا بی‌ضرر است، با این حال، مصرف ماری‌جوانا می‌تواند خطرات و اعتیاد روانی ایجاد کند. این ماده وابستگی فیزیکی ایجاد نمی‌کند، اما احساس آرامش و خوش‌خلقی که به همراه دارد، می‌تواند باعث اعتیاد روانی شود.
کافئین: پرمصرف‌ترین دارو در جهان، کافئین به شکل‌های مختلفی مانند نوشیدنی، پودر و قرص موجود است. اگرچه اکثر افراد اعتیاد شدید به کافئین ندارند، مصرف بیش از حد آن می‌تواند به وابستگی روانی و فیزیکی منجر شود.
اگر احساس می‌کنید که شما یا کسی که به او اهمیت می‌دهید به یکی از این مواد اعتیاد پیدا کرده‌اید ، اولین گام مشورت با یک متخصص پزشکی یا درمانی با تجربه در زمینه اعتیاد است. به یاد داشته باشید که اعتیاد پس از سم‌زدایی متوقف نمی‌شود و دسترسی به مشاوره و درمان روانشناختی طولانی‌مدت برای بهبودی کامل ضروری است.
دنیای اعتیاد پیچیده و عوامل بیولوژیکی، روانی و محیطی در ایجاد آن دخیل هستند. بهترین راه مقابله با این اعتیاد، دریافت کمک حرفه‌ای در اسرع وقت برای خود و دیگران است. فهمیدن پیچیدگی‌های مواد مخدر و اعتیاد، کمک می‌کند تا بدانیم پاسخ به این سؤال که کدام مواد مخدر بیشترین اعتیادآوری را دارند، آسان نیست.
