نباید تصور کرد مواد مخدر و روانگردان محدود به حشیش، تریاک، هروئین، شیشه و نظایر آن است. یکی از عوامل شیوع اعتیاد، دسترسی آسان و سریع به انواع مواد مخدر است و ابتلا به اعتیاد در اکثر موارد سیری فزاینده دارد. به این معنی که معمولاً از مواد مخدر سبک و دارای قدرت تخریبی اندک شروع و به مواد مخدر سنگین و مخرب و سرانجام پاشیدگی شخصیت، سلامت و زندگی فرد منتهی می شود.
به دلیل شرایط خاص مواد استنشاقی از جمله ارزان بودن و سهولت دسترسی در اغلب موارد، این مواد جز نخستین موادی هستند که نوجوانان به امتحان آن ها روی می آورند و میزان استفاده از آن ها در میان کسانی که در مناطق فقیرنشین زندگی می کنند، بیشتر است. احتمال دارد مصرف مواد استنشاقی از سن ۹ تا ۱۲ سالگی شروع شود و در دوره نوجوانی به اوج خود برسد اما پس از ۳۵ سالگی این نوع سوء مصرف کمتر دیده می شود. نوجوانان، اکثر سوء مصرف کنندگان مواد استنشاقی را تشکیل می دهند. سوء مصرف مواد استنشاقی، شامل همه موادی می شود که فرد را به تغییرات رفتاری یا روانی قابل ملاحظه بالینی از قبیل پرخاشگری، تهاجم، بی تفاوتی، اختلال در قضاوت و اختلال در عملکرد اجتماعی و شغلی دچار می کند.
تغییرات مورد بحث، در جریان مصرف یا کمی پس از مصرف عمدی مواد استنشاقی و یا بر اثر قرار گرفتن در معرض این مواد به مدت کوتاه ولی با مقادیر زیاد ایجاد می شود. این مواد استنشاقی، انواع حلال ها، چسب ها، اتر، شیشه پاک کن، رنگ های اسپری، تینر، مواد پاک کننده، لاک غلط گیر، بنزین، نفت، عوامل شیمیایی مورد استفاده برای ظهور عکس، گاز فندک، لاک ناخن، تولوئن، استون (حلال و پاک کننده لاک ناخن) و مواد مورد استفاده در آتشنشانی را شامل می شوند.
باید توجه داشت که بسیاری از علائمی که گفته می شود، با علائم مربوط به سوء مصرف سایر مواد مخدر مشترک هستند که عبارتند از سرگیجه، نیستاگموس (حرکات غیر عادی کره چشم)، ناهماهنگی حرکتی، اختلال تکلم به صورت اظهار کلمات بی ربط، راه رفتن نامتعادل، خواب آلودگی، کندی بازتاب ها، کندی روانی ـ حرکتی، رعشه و لرزش، ضعف عمومی، اختلال دید به صورت تاربینی یا دوبینی، سرخوشی و شنگولی، بهت و اغما، تحریک پوستی نواحی بینی و دهان و بوی غیرعادی دهان (که الزاماً بدبو نیست). به جز علائم فوق که تشخیص افتراقی آن ها از سایر بیماری ها بر عهده یک متخصص اعم از پزشک، روانشناس یا روانپزشک است برخی علائم عمومی نیز وجود دارد که توجه به آن ها برای والدین، مربیان و تمام مراکزی که به نحوی امکان سوء مصرف این مواد در آن ها وجود دارد، ضروری است.
ممکن است راه رفتن فردی که چسب و سایر حلال ها را از راه بینی استنشاق می کند به صورت تلوتلو خوردن باشد. همچنین صحبت کردن کند، ظاهر و یا لباس نامرتب ممکن است حاکی از مصرف این مواد باشد. معمولاً این افراد اشتهای خود را از دست می دهند و به اسهال مبتلا می شوند. از علائم فرد مصرف کننده مواد استنشاقی این است که بینی و چشمان او آب ریزش دارند و علائم سرماخوردگی، سرفه و عفونت تنفسی در او مدت ها ادامه پیدا می کند و نشانه های اجتماعی مصرف مواد استنشاقی یا مشکلات خانوادگی وجود دارد. مصرف کنندگان چسب و سایر مواد استنشاقی، علایق و پیوندهای قدیمی خود را می گسلند، به سرگرمی های قدیمی خود بی علاقه می شوند. غالباً بدون این که کاری انجام دهند، مدت ها در جایی می نشینند. به این ترتیب هر نوع تغییر در عادات و رفتار نوجوانان را می توان نوعی علامت هشدار محسوب کرد و در کنار سایر موارد برای مداخله سریع به منظور نجات فرد، مورد توجه قرار داد.
