استفاده روز افزون الکل و مواد مخدر در سراسر جهان و به خصوص در سال های اخیر در میان جوانان مشکل بزرگی را برای غالب کشورها به وجود آورده است. اهمیت خطر اعتیاد بیشتر از آن جهت است که اکثراً نسل جوان در دوره های سازندگی و فعالیت عمر خود در معرض خطر ابتلا قرار می‌گیرند. اعتیاد به الکل و مواد مخدر هم اکنون به عنوان یک خطر بزرگ و خانمان برانداز در کشورهای غربی و شرقی مطرح است و نقش اسلام در پیشگیری از آن خود بازگو کننده در پیشگیری از تظاهرات روانی و اجتماعی آن است.
الکل نیز بر حسب یا دوره تاریخی گزارش های متفاوتی دارد. طی دوره ممنوعیت دهه ۱۹۲۰، تولید و فروش الکل غیر قانونی بود. در آن زمان وسیعاً اعتقاد داشتند که الکل با هرزه گری و منش اخلاقی ضعیف ارتباط دارد. امروزه در بسیاری از کشورها الکل نه تنها قانونی و به وفور در دسترس است، بلکه آن را در بسیاری از آگهی های تجاری آبجو و شراب با چهره‌های معروف تداعی می کنند.
در بسیاری از کشورهای دیگر هم به صورت غیرقانونی تولید و توزیع می شود. این مثال ها بیانگر این نکته هستند که فرضیه اجتماعی و فرهنگی مصرف مواد مخدر جزء مهمی از شناخت اعتیاد را تشکیل می‌دهند. پژوهشگران اعتیاد به مواد مخدر تأکید دارند که رفتار مصرف دارو در قالب (داروها، گرایش و موقعیت) بهتر درک می شود. بدین معنی که این تعامل بین مواد شیمیایی، ویژگی‌های شخصیت و موقعیت اجتماعی است که مصرف کنترل شده یا مصرف بی اختیار مخرب یک دارو را تعیین می کند.
در طول تاریخ جدید اعتیاد با تحولات بی‌نظیری همراه بوده که در این میان آن چه در تحول این مفهوم (اعتیاد) اهمیت دارد نقش اختیار یا اراده فرد معتاد و مسئولیت شخصی است. به طور کلی اعتیاد ها را معمولاً تا قبل از قرن ۱۹ گناه و نقایص اخلاقی می دانستند. بی‌شک اعتقاد بر این بود که مواد اعتیاد آور به عادت های نامطلوب می انجامد، اما اکثراً فکر می‌کردند باده گساری افراطی انتخابی شخصی است. اعتقاد به این که الکلیسم و سرانجام، اعتیاد دارویی بیشتر شبیه بیماری است تا رفتار غیر اخلاقی عمدی، ریشه در قرن ۱۹ دارد. عادت باده گساری بیماری ذهن است، باده گساری به صورت یک عمل ارادی آغاز می‌شود ولی به بیماری و آشفتگی اراده کشیده می شود.
مفهوم بیماری عملاً باعث شده است که رفتار اعتیاد آور افزایش یابد، زیرا این مفهوم رفتارهای کنترل نشده را موجه می‌سازد و به افراد امکان می دهند که فقدان کنترل خود را به عنوان حالتی از بیماری تعبیر کنند که نمی‌توانند کاری برای آن انجام دهند. بدون تردید مصرف بی‌رویه و روز افزون مواد مخدر به عنوان یکی از بزرگترین مشکلات قرن حاضر تلقی می‌شود و زیان‌های ناشی از آن در زمینه های خانوادگی، اجتماعی و اقتصادی بسیار سنگین است. سوداگران از ناآگاهی و مشکلات گوناگون جوانان و خانواده‌ها برای رونق بازارهای خود سوء استفاده می کنند و به طرق مختلف قربانیان بیشتری را به جمع مصرف‌کنندگان می‌کشانند.
