اعتیاد به مواد مخدر یکی از معضلات بهداشتی، روانی و اجتماعی جهان امروز است. اعتیاد به داروهای مجاز و غیرمجاز در چند دهه گذشته بسیار فراگیر شده است و حاکی از بروز یک مشکل جدی در سلامت جسمی، روانی و اجتماعی است. مبارزه با اعتیاد در جهان بر سه روش کلی مبارزه با عرضه، درمان معتادان و فعالیت های پیشگیری در جهت کاهش تقاضا استوار می باشد. اگر چه مبارزه با عرضه مواد مخدر بسیار ضروری است و بدون اجرای آن مشکل بسیار حادتر می نمایاند، لیکن این تلاش، مشکل سوء مصرف و اعتیاد به مواد مخدر را از بین نبرده است.
در یک بازار بزرگ با تقاضای زیاد نمی توان حتی به میزان کم، مواد مخدر را کمیاب نمود یا قیمت آن را اضافه کرد. در چنین بازاری، توزیع کنندگان و دلالان به قدری افزایش می یابند که قیمت ها نسبتاً پایین باقی می ماند. مطالعات مختلف نشان داده اند که تا وقتی تقاضا برای مواد مخدر زیاد است عرضه را نمی توان خیلی پایین آورد. از طرف دیگر رویکرد درمانی نیز با مشکلات فراوانی مواجه است. بسیاری از افرادی که برای درمان اعتیاد مراجعه می کنند دچار عوارض جسمی، روانی و اجتماعی جدی شده اند که برطرف کردن آن هزینه و وقت و انرژی زیادی طلب می نماید و میزان موفقیت نیز نامعلوم است.
به دلیل پیچیدگی مشکلات اعتیاد به مواد مخدر، ساختار درمانی پیچیده ای مورد نیاز است تا همه ابعاد زندگی و الگوهای مختلف رفتاری معتادان را دربر گیرد، ساختارهایی مانند مراکز ترک اعتیاد، مراکز سم زدایی و بازپروری، کارگاه های حرفه ای و جوامع درمانی. رویکرد پیشگیری در جهان، عمر کوتاه تری دارد و از سی سال پیش به تلاش و مبارزه علیه اعتیاد اضافه شده است. بررسی ها نشان می دهند که رویکرد پیشگیری نیز می بایست در کنار مبارزه با عرضه و رویکرد درمانی مورد توجه قرار گیرد. از سال 1980 میزان شیوع اعتیاد به مواد مخدر درکشورهایی که فعالیت ها پیشگیری از اعتیاد را از طریق کاهش تقاضا با جدیت پیگیری می نمایند،کاهش قابل ملاحظه ای یافته است. به عنوان مثال، تعداد مصرف کنندگان مواد مخدر در امریکا در جهان به شدت تقلیل یافته است، که این تغییر مدیون فعالیت های پیشگیری از اعتیاد بوده است.
لغت پیشگیری یعنی جلوگیری از وقوع یک اتفاق و از نظر بهداشتی نیز پیشگیری عبارت است از مداخله مثبت و اندیشمندانه برای مقابله با شرایط مضر، قبل از این که منجر به اختلال یا ناتوانی شود. هدف از پیشگیری اولیه، پیشگیری از شروع اختلال است که منجر به کاهش میزان بروز و در نتیجه،کاهش میزان شیوع می گردد. روش های پیشگیری اولیه عبارتند از، از بین بردن علل، کاهش عوامل مخاطره آمیز، افزایش مقاومت فرد و جلوگیری از سرایت بیماری است.
استراتژیهای پیشگیری از اعتیاد به مصرف الکل، دخانیات و مواد افیونی برای برنامه ریزی راه های مؤثر در پیشگیری از اعتیاد، ابتدا باید علل و عوامل مؤثر در شروع مصرف و اعتیاد به مواد مخدر را در نوجوانان و جوانان شناخت. عوامل ژنتیکی، شخصیتی، پسیکوپاتولوژیک، فارماکولوژیک، خانوادگی، محیطی و اجتماعی همگی در سبب شناسی سوء مصرف و اعتیاد به مواد مخدر مؤثر هستند و عوامل متعدد در تقابل با یکدیگر به سوء مصرف و سپس اعتیاد منجر می شوند.
