عادت و اعتیاد در اکثر مواقع با هم اشتباه گرفته می شود در حالی که تفاوت اساسی با هم دارند. بسیاری از ما انسان ها به مصرف یک ماده یا پرداختن به فعالیتی خاص عادت می کنیم اما از این بابت صدمه ای به ما وارد نمی شود چون می توانیم هر زمان که اراده کنیم مصرف یک ماده اعتیاد آور یا پرداختن به یک فعالیت خاص را متوقف کنیم. آن چه اعتیاد را از عادت متمایز و متفاوت می سازد این است که ما، ماده مورد نظر یا رفتار خاص را با وجود پیامدهای منفی آن که کاملاً قابل پیش بینی و جدی هستند همچنان ادامه می دهیم.
عادت با داشتن انتخاب همراه است. فردی که به مصرف یک ماده یا پرداختن به فعالیتی عادت کرده است می تواند هر زمان که اراده کند از عادت خود دست بردارد. عادت در اصل عبارت است از تطابق موجود زنده با محیط زیست یا شرایط جدید و بی سابقه که در انسان در انواع مختلف وجود دارد. مانع اصلی در راه اجتناب از یک عادت بد این است که نشانه هایی که مسئول ایجاد آن عادتند را پیدا کنیم که در بسیاری از موارد کاری دشوار است، و در بسیاری از عادت های بد این نشانه ها بیش از اندازه زیادند.
هر بار تکرار عادت موجب افزوده شدن یک یا چند نشانه تازه می شود که این ها نیز آن عادت را در آینده راه اندازی می کنند. نوشیدن مشروبات الکلی و سیگار کشیدن پس از سال ها تمرین به صورت نظام هایی از عمل در می آیند که هزاران عامل یادآورنده آن ها را آغاز می کنند، لذا به صورت اعمال اجباری در می آیند، زیرا غیبت موضوع عادت مثلاً نوشیدنی های الکلی یا سیگار، منجر به وقفه در عمل و در نتیجه بی قراری و تنش می گردد.
اشتیاق اولیه به وسیله هر یک از عواملی که قبلاً با سیگار کشیدن همراه بوده اند بیدار می شوند. مثلاً بوی سیگار، دیدن سیگار، دیدن شخص دیگری که سیگار می کشد، عمل نشستن پشت میز کار، تمام کردن غذا، ترک کردن تئاتر و هزاران الگوی محرک دیگر. اکثر افرادی که سیگار می کشند، وقتی که مشغول انجام طولانی بدون اشتیاق به سیگار کار خود را ادامه دهند افراد دیگر متوجه می شوند که اشتیاق به سیگار صرفاً با چیزهایی مانند پایان یافتن غذا پیوند یافته است، البته اگر قبلاً بعد از غذا سیگار می کشیده اند.
در استعمال دارو به مدت طولانی نوعی تطابق بیولوژی به وجود می آید که در صورت قطع استعمال آن دارو با ماده شیمیایی معین و مخصوص (مانند استعمال طولانی داروهای مسکن یا خواب آور) ممکن است اختلالات فیزیکی و شیمیایی و به دنبال آن اختلالات فیزیولوژیکی و بیولوژیکی محسوس و گاهی غیر قابل تحمل در شخص به وجود آید زیرا بدن در اثر عادت به آن دارو و تطابق با شرایط مربوط به مصرف آن به یک اعتدال مجازی موقتی رسیده است که با حذف آن، اعتدال بدن هم بر هم می خورد و شخص موقتاً تحت فشار خاصی قرار می گیرد زیرا بدن مستقیماً به آن دارو عادت کرده و خو گرفته است که این امر در مورد مواد مخدر بسیار سخت و از تمام عادات بیولوژیک یا حیاتی (تطابق بیولوژیکی) دردناک تر و غیر قابل تحمل تر است.
اعتیاد با مسائل روانی و جسمی همراه است. فرد به دلیل ابتلا به بیماری اعتیاد، اراده خود را از دست داده و علی رغم آگاهی از پیامدهای زیان بار مواد مخدر یا رفتار اعتیاد آور، همچنان به آن ادامه می دهد. اعتیاد عبارت است از تطابق بدن با هر دارو یا ماده شیمیایی خارجی غیر لازمی به مدت طولانی که یکی از انواع عادات حیاتی یا عادات بیولوژیکی محسوب می گردد. استعمال مداوم و طولانی مواد مخدر منجر به ایجاد سخت ترین انواع عادات حیاتی در بدن می شود که همان اعتیاد به مواد مخدر می باشد.
