مواد افیونی به طور طبیعی از گیاه خشخاش و شیره آن استخراج می‌شوند و اثرات تخدیری بر روی مصرف‌کنندگان دارند. این دسته شامل افیون‌های طبیعی مانند مورفین، افیون‌های نیمه‌مصنوعی مثل هروئین و افیون‌های مصنوعی با اثراتی مشابه مورفین، از جمله کدئین، فنتانیل، هیدرومورفون، متادون، مپریدین و غیره است.
داروهایی مانند پنتازوسین و بوپرنورفین که هم ویژگی‌های آگونیستی و هم آنتاگونیستی دارند، به دلیل ویژگی‌های آنتاگونیستی خود، عوارض رفتاری و فیزیولوژیکی مشابهی ایجاد می‌کنند و در این دسته قرار می‌گیرند.
تریاک از شیره‌ی خشخاش به دست می‌آید و باعث وابستگی جسمانی و روانی می‌شود. هروئین، یک ماده افیونی نیمه‌مصنوعی است که با تغییرات شیمیایی در شیره‌ی خشخاش تولید می‌شود. از تریاک حدود 20 نوع آلکالوئید به دست می‌آید که مورفین معروفترین آنهاست.
مصرف بیش از حد مواد افیونی می‌تواند اثرات شدیدی بر بدن داشته باشد و متأسفانه در بسیاری از موارد کشنده است. این مواد سیستم عصبی مرکزی، از جمله سیستم تنفسی را سرکوب می‌کنند که در دوزهای بالا می‌تواند منجر به افسردگی یا نارسایی تنفسی شود. این به معنای کاهش یا توقف تنفس است که بدون توجه فوری پزشکی می‌تواند به آسیب مغزی یا مرگ منجر شود.
مصرف بیش از حد مواد افیونی ممکن است علائم زیر را نشان دهد:
اعتیاد به مواد افیونی به مصرف طولانی‌مدت این مواد اشاره دارد که به فرد سوءمصرف کننده آسیب‌های جسمی و روانی قابل توجهی وارد می‌کند. این نوع اعتیاد می‌تواند به افراد، خانواده‌ها و جوامع آسیب‌های جدی وارد کند.
مصرف منظم مواد افیونی می‌تواند به وابستگی فیزیکی منجر شود، به این معنا که بدن برای عملکرد طبیعی به این داروها نیاز پیدا می‌کند. علائم ترک شامل دردهای عضلانی، اضطراب، حالت تهوع، استفراغ و بی‌خوابی است که ممکن است با کاهش یا قطع مصرف ظاهر شوند. علاوه بر اثرات فیزیکی، اعتیاد به مواد افیونی می‌تواند پیامدهای اجتماعی، حقوقی و مالی مخربی داشته باشد. افراد معتاد به این مواد ممکن است در حفظ شغل و روابط سالم با عزیزان خود دچار مشکل شوند.
اعتیاد به مواد افیونی به یک بحران بهداشتی بزرگ در سراسر جهان تبدیل شده است. برای مقابله با این اپیدمی، نیاز به یک طرح جامع است که شامل آموزش و آگاهی‌بخشی درباره خطرات مصرف مواد افیونی، افزایش دسترسی به خدمات درمان اعتیاد و برنامه‌های کاهش آسیب، و توسعه روش‌های مدیریت درد بدون استفاده از مواد افیونی باشد. آموزش مناسب درباره مواد افیونی نه تنها تعداد افراد معتاد را کاهش می‌دهد، بلکه جان بسیاری را نیز از خطر مصرف بیش از حد نجات می‌دهد.
گزینه‌های درمانی متعددی برای انتخاب وجود دارد، اما تحقیقات نشان می‌دهد که مؤثرترین روش درمان اعتیاد به مواد افیونی، سم‌زدایی با بستری و سپس بازپروری حین بستری است. مراکز توانبخشی و ترک اعتیاد برنامه‌های تخصصی برای افراد مبتلا به این نوع اختلال مصرف مواد ارائه می‌دهند.
این برنامه‌ها به بیماران کمک می‌کنند تا درون خود را بررسی کنند و علت اصلی مصرف مواد را کشف کنند. دانستن اینکه چه چیزی باعث شده بیماران در ابتدا از مواد افیونی استفاده کنند، به جلوگیری از محرک‌های بعدی در طول بهبودی کمک می‌کند.
درمان اعتیاد به مواد افیونی معمولاً با سم‌زدایی پزشکی آغاز می‌شود تا علائم شدید ترک فیزیکی کاهش یابد. سم‌زدایی پزشکی شامل نظارت 24 ساعته توسط متخصصان پزشکی است. فرد معتاد برای تسکین علائم دردناک ترک، دارو مصرف می‌کند. مدت زمان ترک مواد افیونی بستگی به این دارد که ماده مورد سوءمصرف یک افیون کوتاه اثر یا طولانی اثر باشد. به طور خلاصه، ترک مواد افیونی می‌تواند بین 4 تا 20 روز طول بکشد. علائم ترک در این مدت ممکن است متفاوت باشد و شامل طیف وسیعی از نشانه‌ها باشد، از جمله:
داروها می‌توانند در کنترل علائم ترک، کاهش میل به مصرف و پیشگیری از بازگشت به اعتیاد مؤثر باشند. متداول‌ترین داروها برای درمان اعتیاد به مواد افیونی شامل متادون، بوپرنورفین و نالترکسون هستند.
نمونه‌هایی از درمان‌های رفتاری رایج برای اعتیاد به مواد افیونی شامل درمان شناختی-رفتاری (CBT) و مصاحبه انگیزشی هستند. این روش‌های رفتاردرمانی می‌توانند به افراد کمک کنند تا الگوهای ناسالم افکار و رفتارهای مرتبط با اعتیاد را شناسایی و تغییر دهند.
برنامه‌های سرپایی برای درمان اعتیاد به مواد افیونی زمانی مؤثرتر هستند که فرد ابتدا در مراحل دیگری از مراقبت، مانند سم‌زدایی پزشکی شرکت کرده باشد. در طول این برنامه‌ها، افراد در خانه خود اقامت دارند. این برنامه‌ها ممکن است چندین ماه طول بکشند و معمولاً شامل جلسات گروهی و فردی هستند.
معتادان گمنام (NA)، یک گروه حمایتی ۱۲ مرحله‌ای است که برای افرادی که در حال بهبودی از اعتیاد به مواد افیونی و سایر مواد مخدر هستند، حس اجتماعی و حمایت فراهم می‌کند. این گروه‌ها معمولاً توسط افرادی که خود تجربه اعتیاد و بهبودی دارند، هدایت می‌شوند.
مشارکت خانواده در فرآیند بهبودی از اعتیاد به مواد افیونی می‌تواند بسیار سودمند باشد. حمایت عاطفی و عملی خانواده می‌تواند به فرد کمک کند تا احساس تنهایی نکند و انگیزه بیشتری برای ادامه درمان داشته باشد. همچنین، خانواده می‌تواند در شناسایی و اصلاح الگوهای رفتاری ناسالم کمک کند و محیطی امن و حمایتی برای بهبودی فرد فراهم کند.
بهبودی از اعتیاد به مواد افیونی ممکن است زمان‌بر باشد و فرد از حمایت و درمان مداوم بیشترین بهره را خواهد برد. همکاری با یک تیم حرفه‌ای بهداشت روان و پزشکی برای تعیین بهترین برنامه درمانی متناسب با نیازهای فرد نیز اهمیت دارد.
کلینیک روانپزشکی و ترک اعتیاد دی با بیش از سه دهه سابقه درخشان در زمینه ترک انواع مواد مخدر، به صورت بیست و چهار ساعته پذیرای بیماران گرامی می‌باشد.
