فنتانیل یک ماده افیونی مصنوعی است که قوی‌تر از مورفین است. این دارو برای تسکین درد شدید تجویز می‌شود، اما همچنین مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد و عامل اصلی بحران مواد افیونی است. این دارو در انواع مختلفی از جمله خوراکی، تزریقی، قرص زیرزبانی، اسپری بینی و چسب پوستی (پچ) در دسترس است.
فنتانیل به گیرنده‌های مواد افیونی در مغز متصل می‌شود و احساس سرخوشی و آرامش ایجاد می‌کند. اما این دارو خطر اعتیاد و مصرف بیش از حد را نیز به همراه دارد. مصرف غیرقانونی فنتانیل در دهه گذشته افزایش یافته و به طور قابل توجهی در مرگ و میر ناشی از مصرف بیش از حد نقش داشته است. فنتانیل غیرقانونی اغلب با مواد دیگر مخلوط می‌شود که خطر مصرف بیش از حد و مرگ را افزایش می‌دهد.
اثرات جسمی و روانی فنتانیل بسته به نحوه استفاده متفاوت است، چه در مصارف پزشکی و چه غیرپزشکی. مصرف قانونی فنتانیل با نسخه پزشک متخصص یا در بیمارستان که طی مراحلی تجویز می‌شود مجاز است. در این شرایط، بیمار ممکن است برخی یا همه موارد زیر را تجربه کند:
تسکین درد: این اولین و اصلی‌ترین استفاده از فنتانیل در محیط پزشکی است.
خواب‌آلودگی: آرام‌بخشی بیمار اغلب یک اثر ثانویه مطلوب است، مانند هنگام بهبود یک استخوان شکسته.
حالت تهوع و استفراغ: این موارد در استفاده پزشکی رایج هستند.
یبوست: این یک عارضه جانبی رایج استفاده از تمام مواد افیونی است.
گیجی: ممکن است رخ دهد، اما تحت نظارت است و دوزها بسته به موقعیت تنظیم می‌شوند.
سفتی عضلانی: این می‌تواند در محیط‌های پزشکی، به ویژه با دوزهای بالاتر، رخ دهد.
افسردگی تنفسی: در محیط‌های پزشکی به دقت کنترل می‌شود.
اگر بیمار این دارو را با تجویز پزشک و به صورت نسخه‌ای مصرف می‌کند، در صورت مشاهده هر گونه عوارض جانبی باید فوراً با پزشک خود تماس بگیرد. بیمارانی که در بیمارستان بستری هستند به دقت تحت نظر خواهند بود.
در صورت مصرف خودسرانه فنتانیل، به ویژه بدون نسخه پزشک، خطر آسیب جدی و احتمالاً مرگ وجود دارد. علائم و نشانه‌های زیر نشان دهنده مشکل و نیاز فوری به کمک پزشکی هستند:
سرخوشی: این اثر اولیه‌ای است که در مصرف غیرپزشکی به دنبال آن هستند.
تسکین درد: این اتفاق رخ می‌دهد ولی اغلب هدف اصلی مصرف غیرپزشکی نیست.
خواب‌آلودگی: معمولاً شدیدتر و خطرناک‌تر از مصرف پزشکی به دلیل دوزهای غیرکنترل‌شده.
افسردگی تنفسی: در مصرف غیرپزشکی به دلیل عدم نظارت، خطرناک‌تر است.
تهوع و استفراغ: به دلیل دوزهای غیرکنترل‌شده، شدت بیشتری دارد.
یبوست: احتمالاً به دلیل عدم مدیریت پزشکی، شدیدتر است.
گیجی: معمولاً به دلیل دوزهای بالاتر و کنترل نشده، بیشتر دیده می‌شود.
سفتی عضلانی: در مصرف غیرپزشکی به دلیل دوزهای بالاتر می‌تواند شدیدتر باشد.
اثرات فنتانیل متغیر هستند و شدت آن‌ها بر اساس دوز، زمان و نظارت متفاوت است. در محیط پزشکی، هدف استفاده از کمترین مقدار دارو برای تسکین درد است، ولی مصرف غیرقانونی معمولاً با هدف افزایش سرخوشی انجام می‌شود که خطرات بیشتری را به همراه دارد.
آگاهی از علائم سوءاستفاده از فنتانیل و شناسایی آن‌ها هنگام مراقبت از افرادی که این دارو را مصرف می‌کنند، بسیار اهمیت دارد تا در صورت نیاز بتوان مداخله را آغاز کرد. برخی از علائم رایج عبارتنداز:
اگر شما یا کسی که می‌شناسید این علائم را نشان می‌دهد، مهم است فوراً به دنبال کمک حرفه‌ای باشید.
خطرات اعتیاد به فنتانیل را نمی‌توان نادیده گرفت، اما باید به خطرات خود دارو، بدون در نظر گرفتن اعتیاد نیز توجه کرد. مصرف غیرپزشکی فنتانیل، چه در افراد معتاد و چه در مورد مرگ‌های تصادفی، به شدت افزایش یافته است. فنتانیل به دلیل قدرت و شروع سریع اثرش، بسیار کشنده است.
فنتانیل به سرعت به گیرنده‌های مواد افیونی در مغز متصل می‌شود و احساس سرخوشی و تسکین درد ایجاد می‌کند، که می‌تواند حتی با مصرف کوتاه مدت منجر به وابستگی شود. امکان وابستگی پزشکی نیز وجود دارد، که در این حالت بیماران با دوز تجویز شده وابسته می‌شوند و در صورت قطع دارو علائم ترک را تجربه می‌کنند.
اوردوز یا مصرف بیش از حد فنتانیل یک وضعیت اورژانسی پزشکی است که نیاز به توجه فوری دارد. علائم این حالت شامل موارد زیر است:
در صورت مشکوک بودن به مصرف بیش از حد فنتانیل، بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید.
استفاده طولانی مدت از فنتانیل می‌تواند به مشکلات جدی سلامتی منجر شود، چه تحت نظارت پزشکی باشد و چه نباشد، این مشکلات عبارتنداز:
مشکلات تنفسی مزمن: مصرف طولانی مدت می‌تواند به سیستم تنفسی آسیب دائمی وارد کند.
مشکلات گوارشی: یبوست مزمن ممکن است به انسداد روده و سایر مشکلات گوارشی منجر شود.
آسیب کبدی: مصرف طولانی مدت مواد افیونی می‌تواند به کبد آسیب بزند.
افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های عفونی: مصرف داخل وریدی فنتانیل خطر ابتلا به HIV، هپاتیت C و سایر عفونت‌های منتقله از طریق خون را افزایش می‌دهد.
عدم تعادل هورمونی: فنتانیل می‌تواند سیستم غدد درون‌ریز را تحت تأثیر قرار داده و مشکلاتی مانند کاهش میل جنسی و مشکلات باروری ایجاد کند.
اختلالات شناختی: مصرف طولانی مدت می‌تواند بر حافظه، تصمیم‌گیری و عملکرد شناختی کلی تأثیر منفی بگذارد.
اختلالات سلامت روان: مصرف مزمن فنتانیل با افزایش خطر افسردگی، اضطراب و سایر مشکلات سلامت روان مرتبط است.
افزایش خطر مصرف بیش از حد: با افزایش تحمل، خطر مصرف بیش از حد تصادفی بیشتر می‌شود.
وابستگی فیزیکی: بدن به فنتانیل وابسته می‌شود که نشانه اعتیاد است، اما به معنای اعتیاد نیست.
اگر فنتانیل را تحت نظر پزشک مصرف می‌کنید، هرگونه نگرانی را با پزشک خود در میان بگذارید. اگر فنتانیل را به صورت خودسرانه مصرف می‌کنید، از خطرات آن آگاه باشید و به دنبال کمک حرفه‌ای برای ترک باشید.
