اعتیاد به مواد مخدر که به آن اختلال مصرف مواد مخدر نیز می گویند، یک بیماری است که با تأثیر بر مغز باعث تغییر رفتار فرد می شود. و منجر به ناتوانی در کنترل مصرف دارو یا داروی قانونی یا غیرقانونی می شود. مشروبات الکلی، هروئین، کوکائین، ماری جوانا و نیکوتین مواد مخدر محسوب می شوند. زمانی که فرد به مصرف مواد مخد اعتیاد پیدا می کند ممکن است علیرغم آسیبی که به همراه دارد، به مصرف آن ادامه دهد.
اعتیاد به مواد مخدر می تواند با مصرف تفننی و تفریحی یک ماده مخدر در موقعیت های اجتماعی مانند مهمانی یا دورهمی دوستانه شروع شود. در اکثر افراد، اعتیاد به مواد مخدر از همین نقطه آغاز می گردد.
اعتیاد به مواد مخدر در مورد مواد افیونی سریع تر اتفاق می افتد، وابستگی ممکن است زمانی شروع می شود که داروهای تجویز شده توسط پزشک را بیش از حد مجاز مصرف شود. برخی از داروها، مانند مسکن های افیونی، خطر بیشتری دارند و سریعتر از سایرین باعث اعتیاد می شوند.
خطر اعتیاد و این که وابستگی به مواد مخدر چقدر سریع اتفاق می افتد به فرد مصرف کننده و همچنین به مواد مخدر مصرفی بستگی دارد و متفاوت است.
گاهی اوقات تشخیص بدخلقی یا اضطراب عادی نوجوانان از علائم مصرف مواد مخدر دشوار است. علائم احتمالی که نوجوان یا سایر اعضای خانواده در حال مصرف مواد مخدر است عبارتند از:
مشکلات در مدرسه یا محل کار: غیبت مکرر از مدرسه یا محل کار، بی علاقگی ناگهانی به فعالیت های مدرسه یا کار، یا کاهش نمرات یا عملکرد کاری.
مشکلات سلامت جسمانی: کمبود انرژی و انگیزه، کاهش یا افزایش وزن، یا قرمزی چشم، تغییر در الگوی خواب، کاهش یا افزایش شدید اشتها، پر حرفی، تحریک پذیری بالا.
عدم توجه به ظاهر و بهداشت فردی: عدم علاقه به نظافت، آراستگی یا ظاهر مرتب.
تغییر در رفتار: تلاش های عمده برای جلوگیری از ورود اعضای خانواده به اتاق یا پنهان کاری. تغییرات شدید در رفتار و روابط با خانواده و دوستان.
مسائل مالی: درخواست های ناگهانی پول بدون توضیح معقول. ناپدید شدن پول یا وسایل از خانه، که نشان می دهد برای تهیه مواد مخدر فروخته می شوند.
پس از سم زدایی مواد مخدر، معمولاً از درمان دارویی نگهدارنده مانند نالترکسان و متادون استفاده می شود و بیمار تحت درمان های غیر دارویی نظیر روان درمانی فردی، گروه درمانی و دیگر درمان ها قرار می گیرد.
رویکرد کاهش آسیب شامل برنامه ها یا سیاست هایی است که هدف آن ها کاهش آسیب ناشی از مصرف مواد مخدر می باشد. هر چند رویکرد پرهیز کامل برای بیمارانی که انگیزه زیاد داشته، از ثبات اجتماعی برخوردارند و میزان ماده مخدر مصرفی آن ها کم است رویکرد مناسبی است، اما در برخی از بیماران امکان دستیابی به پرهیز کامل وجود ندارد. در این بیماران، برنامه های پرهیز کامل از موفقیت زیادی برخوردار نیستند.
قطع مصرف مواد مخدر قدم اول کاهش آسیب است. در رویکرد کاهش آسیب، قطع مصرف مواد مخدر، جزء ضروری درمان محسوب می شود و هدف کاستن و یا از میان بردن عوارض ناشی از مصرف مواد مخدر و الگوی نامناسب مصرفی به صورت هم زمان است.
عمل گرایی: این رویکرد کاهش آسیب مصرف مواد مخدر را جزء اجتناب ناپذیر جوامع می داند. بنابراین به جای اهداف مبهم و ایده آل غیر قابل دستیابی، اهداف فوری و عملی در جهت کاهش خطرات را مورد توجه قرار می دهد.
تکیه بر آسیب ها: آسیب ها ممکن است سلامت جسمی (مانند مشکلات کلیه و ریه)، روانی (مانند افسردگی و انزواطلبی) و اجتماعی (مانند رفتارهای ضد اجتماعی برای به دست آوردن مواد مخدر و یا غیبت های مکرر از محیط کار) باشند.
اولویت بندی و تمرکز بر اهداف قابل دسترسی: برای مثال برای بیماری که مصرف تزریقی مواد مخدر دارد، چنان چه بیمار قادر به قطع مصرف مواد مخدر نباشد، تغییر الگوی مصرف به صورت خوراکی است. چنان چه بیمار در تغییر این الگو نیز حاضر به همکاری نباشد هدف قابل دسترسی در کاهش آسیب، استفاده از سرنگ یکبار مصرف است.
انعطاف پذیری: برای به حداکثر رساندن مداخلات این برنامه ها، درمانگر از انعطاف پذیری زیادی در کنار قاطعیت در درمان اعتیاد برخوردار است.
استقلال بیمار: در این رویکرد بیمار با انتخاب خود وارد درمان می شود و در روند درمان فعال است و تمایل او در انتخاب نوع درمان دخیل است.
ارزیابی: این برنامه ها باید تعریف مشخصی از آسیبی که می خواهند پیشگیری کنند، داشته باشند و در طی روند اجرا باید دقیقاً ارزیابی و مشخص نمایند که تا چه میزان در این کار موفق بوده اند.
از مهمترین برنامه های کاهش آسیب، درمان نگهدارنده با داروهایی نظیر متادون است. درمان نگهدارنده با متادون باعث کاهش مصرف مواد مخدر، کاهش خطر ابتلا به ایدز و هپاتیت، بهبود روابط اجتماعی و کارکرد شغلی می شود. از دیگر برنامه های کاهش آسیب می توان به تلاش برای متوقف نمودن تزریق مواد مخدر، استفاده از سرنگ یکبار مصرف، آموزش در جهت کنترل رفتارهای جنسی بی مهابا، واکسینه نمودن بیماران تزریقی بر علیه هپاتیت نام برد.
با گذشت زمان، بیمار به دوزهای بیشتری از مواد مخدر برای بالا رفتن نیاز پیدا می کند. به زودی ممکن است فقط برای پیدا کردن احساس معمولی به مواد مخدر نیاز داشته باشد.
همان طور که مصرف مواد مخدر افزایش می یابد، بیمار متوجه می شود که زندگی بدون مصرف مواد مخدر به طور فزاینده ای دشوار است. تلاش برای توقف مصرف مواد مخدر ممکن است باعث هوس شدید شود و مصرف کننده را از نظر جسمی بیمار کند. به این حالت ها، علائم ترک اعتیاد گفته می شود.
کمک گرفتن از مراکز تخصصی و معتبر ترک اعتیاد و استفاده از یک برنامه درمانی سازمان یافته می‌تواند به بیمار در غلبه بر اعتیاد به مواد مخدر و رهایی از مصرف مواد مخدر کمک کند.
عواملی که یک فرد را به سمت مصرف مواد مخدر سوق می‌دهند، بسیار متنوع و پیچیده‌اند و قطعاً نمی‌توان در یک اثر به تمامی آن‌ها پرداخت. اما افرادی که طعم تلخ اعتیاد را چشیده‌اند، همان افرادی هستند که در دام اعتیاد گرفتار آمده اند، بی شک، با امید و پشتکار و انتخاب راه درست در نهایت خود را از این مرگ تدریجی نجات داده‌اند که قصه برخاستن از خاکستر نابودی و زوال انسان است.
کلینیک روانپزشکی و ترک اعتیاد دی با بیش از سه دهه سابقه درخشان در زمینه ترک انواع مواد مخدر، به صورت بیست و چهار ساعته پذیرای بیماران گرامی می باشد.
