اعتیاد به مواد مخدر یکی از مشکلاتی است که همه جوامع با آن دست و پنجه نرم می کنند. سوء مصرف مواد مخدر نه تنها بر فرد مصرف کننده بلکه بر همه جامعه اثر می گذارد. به همین علت برای پیشگیری از اعتیاد به مواد مخدر باید عوامل مؤثر در آن را شناسایی و تا حد امکان از بین برد. یکی از عوامل تأثیرگذار بر سوء مصرف مواد مخدر مشکلات خانوادگی از قبیل والدین معتاد، اختلافات خانوادگی، والدین بیمار، فقر و تنگدستی است که باید در جهت پیشگیری از اعتیاد به مواد مخدر در زمینه علل خانوادگی راهکارهای کاربردی را ارائه نمود، این امر مستلزم بررسی دقیق شرایط ذکر شده می باشد.
فقر و انحرافات اجتماعی مانند سوء مصرف مواد مخدر از جمله پدیده هایی هستند که به نظر بسیاری از صاحب نظران با هم مرتبط می باشند. پدیده های مزبور در دو طبقه خرد و کلان تبیین شده اند. در سطح خرد، فقر را معلول ویژگی ها و استعدادهای فردی شخص می دانند و عواملی همچون ضعف جسمانی و اختلالات روانی و بی استعدادی را از جمله مواردی می دانند که در رابطه با ایجاد فقر مؤثرند. اما در سطح کلان، فقر و انحرافات اجتماعی هر یک معلول تلقی شده، در یک چرخه علت و معلولی قرار می گیرند. بر اساس این گونه تبیین ها، مشخص می شود که در سطح نهادها، سازمان ها، روابط اجتماعی و خصایص ساختاری جامعه مشکلی وجود دارد و سبب ایجاد یک معضل در جامعه شده است.
تحقیقات و پژوهش ها در عین حال که مؤید وجود رابطه مستقیم بین فقر و انحرافات نیست، اما وجود همبستگی میان آن دو را تأیید می نماید. بر این اساس، فقر به عنوان یکی از مسائل اجتماعی، در وقوع انحرافات و افزایش میزان آن، به ویژه در زمینه جرایم زنان، سوء مصرف و اعتیاد به مواد مخدر و سرقت تأثیرگذار است. در رویکرد دینی نیز این همبستگی میان فقر و انحرافات اجتماعی مورد تأیید است. بر این اساس، فقر انگیزه روی آوری به کجروی را افزایش می دهد. همچنان که رفاه طلبی و ثروتمند بودن در گرایش فرد به سوی انحرافات اجتماعی، انگیزه ای بسیار قوی می باشد.
همان گونه که فقر می تواند فرد را به سوی قاچاق مواد مخدر و اعتیاد به مواد مخدر بکشاند، خود نیز یکی از عواقب اعتیاد می باشد، یعنی رابطه ای دو سویه بین فقر و اعتیاد به مواد مخدر وجود دارد، به گونه ای که فرد فقیر به دلیل مشکلات مالی به اعتیاد روی آورد، که همین امر موجب بیشتر شدن شدن مشکلات مالی و و در اصل غرق شدن او می گردد. ار سوی دیگر، سوء مصرف و اعتیاد به مواد مخدر باعث فقر می شود، زیرا مصرف مواد مخدر نیازمند به صرف هزینه می باشد و از سوی دیگر، مصرف کننده مواد مخدر ضعیف شده است و اراده کار کردن ندارد. آمارهای موجود تأیید کننده ارتباط بین اعتیاد به مواد مخدر و فقر می باشند. به عنوان نمونه، بر طبق آمارهایی که انجام گرفته، این نتیجه به دست آمده است که بین خانواده های زیر خط فقر نسبی و تعداد دستگیر شدگان مرتبط با مواد مخدر همبستگی بالایی وجود دارد.
خانواده، حریم امن و آرامش است. ستیزه و اختلاف در خانواده از علل مهم گرایش افراد به ناهنجاری های اجتماعی از جمله سوء مصرف و اعتیاد به مواد مخدر است. افراد پرورش یافته در خانواده نابسامان و از هم گسیخته زمینه های بیشتری در گرایش به انحراف و اعتیاد به انواع مواد مخدر دارند. طبق یافته های تحقیقی ۴۴ درصد بزهکاران جامعه ما در خانواده های لاابالی زندگی می کنند. همچنین در پژوهش دیگری نشان داده شده است که ۸۲ درصد معتادان به مواد مخدر، ستیزه های خانوادگی را در فرار فرزندان و روی آوردن به اعتیاد به مواد مخدر و خوکشی مؤثر می دانند.
