آشنایی و آگاهی، بهترین روش پیشگیری از وقوع مشکلات است، داشتن اطلاعاتی پیرامون مواد مخدر، نشانه ها و علائم مصرف آن ها و سبب ساز اعتیاد و سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان و جوانان، برای تمام والدین و مسئولین تربیتی فرزندان، الزامی می باشد.
والدین در این نوع خانواده سخت وظیفه شناس و متعهد به تمامی امور کودک خود هستند و البته در راستای راحتی و آسایش و تن پروری کودک. هیچ گونه کنترلی روی کودک نداشته و در مقابل کودک از هر نظر آسان می گیرند.
مشارکت، همکاری، تعهد، احساس مسئولیت، عواطف، خلاقیت و ابتکار، تلاش و تجربه، اعتماد به نفس و اتکاء به خود در این خانواده به کودک القاء و آموزش داده نمی شود. بی نظمی در این خانواده حکم فرماست و هیچ قانون مندی دیده نمی شود.
خودخواهی، خودمختاری و بی هدفی در اعضای این خانواده دیده می شود و در مجموع والدین الگو و مرجع مناسبی جهت رشد و پرورش کودک نخواهند بود. گرایش به مصرف انواع مواد مخدر و سوء مصرف مواد مخدر در فرزندان این گروه از خانواده ها بیشتر دیده می شود.
در این نوع خانواده، سخت گیری مبنای هر کاریست و نیز یک والد به طور معمول بر والد دیگر مسلط بوده و استبداد به خرج می دهد، طوری که حس همکاری، صمیمیت و مشارکت وجود نداشته و حرف و خواست خود را با زور و فشار بر کرسی می نشاند و در غیر این صورت بحث و جدل، تنش و گاهی درگیری های فیزیکی در این خانواده ها مشاهده می شود.
ترس و وحشت، نا امنی و گاه بد دهانی در این نوع خانواده حکمفرماست. مسئولیت پذیری معنایی متفاوت و دگرگون دارد به این معنا که یک والد زورگویی کرده و باقی افراد باید از او اطاعت کنند در غیر این صورت بحث و مجادله یا درگیری فیزیکی رخ خواهد داد.
اطاعت امر یا مسئولیت پذیری بدون استدلال، عزت نفسی به دنبال نخواهد داشت و از اعتماد به نفس آثاری دیده نخواهد شد، حس همکاری و مشارکت بی معنا و صمیمیت و روابط عاطفی وجود بسیار ضعیفی از خود نشان می دهد.
مثلاً انتخاب لباس های کودک کاملاً به عهده والدین است و کودک پسر نمی داند دقیقاً چرا نباید کفش صورتی بپوشد و یا نمی داند چرا در میهمانی نباید سر و صدا کرده یا بدود و یا ادبیات این که چطور می تواند وارد صحبت و اظهار نظر شود و... .
در این دسته از خانواده ها هم فرزندان معمولاً به سمت مصرف مواد مخدر می روند و متأسفانه به مصرف مواد مخدر، مشروبات الکی و استعمال دخانیات می پردازند.
علائمی که ما را به مصرف مواد مخدر و اعتیاد فرزندمان مشکوک می کنند، بسته به مدت شروع مصرف و نوع ماده مخدر مصرفی متفاوت هستند. شاید بتوان گفت یکی از اولین و مهمترین علائم مصرف مواد مخدر، تغییر و نوسان خلق و روحیه فرزندان است.
فرد به طور ناگهانی تغییر رفتار می دهد، و دوره های خوش خلقی و بد خلقی به صورت متناوب در وی بروز می کند. شخصی که تا دیروز از خلق متعادلی برخوردار بوده است، به طور ناگهانی دچار علائم مشابه افسردگی می گردد و یا به شکل غیرمعمولی شادی می کند.
در بسیاری از موارد، مصرف مواد مخدر باعث تغییر برخی از صفات شخصیتی می گردد. نوجوانی که مدت ها گوشه گیر بوده و تمایلی به برقراری ارتباط نداشته، به طور ناگهانی تمایل زیادی به جمع های دوستانه پیدا می کند، پرحرف می شود، دوستی های جدیدی برقرار می کند و کارهایی از این قبیل.
مصرف مواد مخدر می تواند بر عملکردهای تحصیلی شخص اثر بگذارد. برخی از دانش آموزان دچار افت تحصیلی می شوند، در حالی که ممکن است در بعضی از دانش آموزان، به خصوص در اوایل مصرف ماده مخدر، افزایش عملکرد تحصیلی مشاهده شود.
شخص در مقابل تکالیف مدرسه عموماً بی مسئولیت می شود، دیر سرکلاس ها حاضر می شود و ممکن است بی قراری زیادی سرکلاس درس نشان دهد.
بی حوصلگی، پرخاشگری، اضطراب، بی قراری و تمایل به پنهان کاری از علائم دیگری هستند که در رفتارهای نوجوانان و جوانان قابل توجه می باشند.
مصرف مواد مخدر می تواند عوارض جسمانی قابل توجهی در فرد ایجاد کند. یکی از بارزترین نشانه ها، تغییر دوره های خواب و خوابیدن در طول روز است. مثلاً فرد ممکن است تا نیمه شب بیدار بماند، در حالی که روز بعد تا ظهر بخوابد.
در مصرف برخی مواد مثل مواد افیونی، افزایش زیادی در خواب فرد ایجاد می شود، در حالی که در مصرف بعضی مواد مخدر دیگر مثل شیشه و یا مواد محرک دیگر، میزان خواب کاهش چشمگیری پیدا می کند. به طوری که ممکن است شخص تا هفتاد و دو ساعت نتواند بخوابد.
تغییر اشتها، کاهش وزن و لاغر شدن، استفراغ مکرر، دردهای عضلانی، خاراندن زیاد بدن، چرت زدن در روز، دل پیچه، آبریزش بینی، عرق کردن، عطسه های پیاپی، ریزش مکرر آب از چشم ها و لرزیدن تمام بدن، همگی علائمی هستند که می توانند نشانه ای از مصرف مواد مخدر باشند.
یکی از نشانه های معمول در افراد مصرف کننده مواد مخدر، ماندن زیاد در محیط هایی مثل حمام یا دستشویی است. این افراد معمولاً تمایل زیادی به ماندن در خانه ندارند، و ترجیح می دهند اکثر اوقات خود را در خارج از فضای خانه بگذرانند.
البته هیچ یک از این علائم، اختصاصی و قطعی نیستند. اطلاع والدین از عوامل زمینه ساز اعتیاد در جوانان، مواد خطرناک و غیرقانونی و ابزار، روش ها، ویژگی ها و علائم مصرف از مهمترین راهکارهای مقابله با اعتیاد است.
