کوکائین آلکالوئیدی است که از بوته اریتروکسیلون کوکا استخراج می شود. این گیاه جزء گیاهان بومی آمریکای جنوبی است و بومیان برگ های آن را به منظور کسب اثرات تحریکی می جوند.
آلکالوئید کوکائین اولین بار در سال 1860 پیدا شده و در سال 1880 به عنوان بی حس کننده موضعی استفاده می شده است.
تا سال 1901 کوکائین یکی از مواد فعال نوشابه کوکا بود اما در سال 1914 کوکائین به عنوان یک داروی مخدر طبقه بندی شد و در ردیف هروئین و مرفین قرار گرفت چون عوارض و اثرات اعتیادآور آن مشخص شده بود.
کوکائین خواص اعتیادآور قوی دارد به دلیل اثر قدرتمند آن به عنوان تقویت کننده مثبت رفتاری، وابستگی روانی به آن ممکن است با یک بار مصرف نیز پدید آید.
با مصرف مکرر، هم تحمل هم حساسیت حاصل می شود و هم وابستگی فیزیولوژیک به کوکائین ایجاد می شود. اما اثرات ترک آن در مقایسه با تریاک و شبه افیون خفیف تر است.
اثرات رفتاری کوکائین تقریباً بلافاصله ظاهر شده و مدت نسبتاً کوتاهی حدوداً 30 تا 60 دقیقه دوام می یابد. به همین خاطر برای حفظ اثرات آن مصرف مکرر لازم می باشد.
متابولیت های کوکائین ممکن است تا 10 روز در ادرار و خون وجود داشته باشد. کوکائین در نتیجه تأثیر بر دستگاه عصبی مرکزی حساس هوشیاری، نشئگی و راحتی ایجاد می کند. گرسنگی و نیاز به خواب کاهش پیدا می کند و اختلال عملکرد فرد بر اثر خستگی کم می شود.
رایج ترین مصرف کوکائین، استنشاق پودر نرم شده آن از طریق بینی است که اصطلاحاً به آن انفیه می گویند. سایر روش های مصرف کوکائین تزریق زیرجلدی یا وریدی و تدخین است. استنشاق کم خطرترین و تزریق وریدی خطرناک ترین روش مصرف است.
بالاترین میزان مصرف یا وابستگی به کوکائین متعلق به افراد 18 تا 25 ساله و پس از آن گروه های سنی 26 سال به بالا و نوجوانان 12 تا 17 ساله قرار داشته اند.
معمولاً اختلالات خلقی و اختلالات مرتبط با الکل پس از شروع اختلالات مرتبط با کوکائین بروز می کنند اختلال افسردگی اساسی، اختلال دوقطبی، اختلال خلق ادواری، اختلال اضطرابی و اختلال شخصیت ضد اجتماعی شایع ترین اختلالات روان پزشکی همراه هستند.
عوامل ژنتیک و عوامل محیطی منحصر به فرد تأثیر یکسانی در بروز وابستگی به مواد محرک دارند. عوامل اجتماعی – فرهنگی و اقتصادی نقش مهمی در مصرف اولیه، تداوم مصرف و عود دارند. اختلال مصرف مفرد در ممالکی که کوکائین به راحتی قابل دسترس است بیشتر است.
یادگیری و شرطی سازی نقش مهمی در تداوم مصرف کوکائین دارند. هر بار استنشاق یا تزریق کوکائین سبب ایجاد حالت وجد و سرخوشی می شود که رفتارهای بعدی مصرف دارو را تقویت می کند. به علاوه این سرنخ های محیطی مرتبط با حالت نشئگی تداعی پیدا می کند.
به طوری که مدت ها پس از قطع مصرف این سرنخ ها مانند پودر سفید و وسایل مصرف ممکن است سبب برانگیخته شدن خاطرات نشئگی و زنده شدن میل مصرف کوکائین شود. وابستگی یا سوءمصرف کوکائین را در افرادی می توان مطرح کرد که قراین غیرقابل توجیه شخصیت در آن ها مشاهده می شود.
