مواد مخدر (یعنی داروهای مخدر) موادی روان گردان هستند که بر عملکرد مغز اثر می گذارند و موجب تغییر در درک، تفکر، احساس و رفتار شخص می شوند. تمایزی میان مواد مخدر قانونی (مثلاً الکل، تنباکو و برخی از داروها به نام داروهای روان گردان) و مواد مخدر غیرقانونی که پیگرد قانونی دارند (از جمله حشیش، اکستازی، آمفتامین، کوکائین و هروئین) وجود دارد. از نظر اثرگذاری، ما مواد مخدر را این گونه متمایز می کنیم، با ویژگی برانگیزاننده، تحریک کننده یا اثر تخدیرکننده (مثل اکستازی، کوکائین، کراک) و موادی که اثر تحریکی کمتری دارند و آرامش بخش هستند (مانند مسکن ها، هروئین و حشیش). هر چند، واکنش افراد به مواد مخدر با هم فرق دارد. بنابراین تنها وابسته به نوع مواد مخدر مصرفی، مقدار یا ترکیب آن (محتوای فعال مواد، ناخالصی ها) نیست. حتی وضعیت روانی و جسمی، تجربه مصرف، محیط و به خصوص روحیه و انتظارات، بر آن تأثیر گذارند.
مواد مخدر بر سلامت جسمی و روحی فرد اثر می گذارند و ممکن است منجر به اعتیاد شوند. مصرف مواد مخدر به ویژه برای کودکان و نوجوانان، زنان باردار و افراد مبتلا به بیماری های قلبی و عروقی یا دیگر بیماری های جسمی، خطرناک است. افراد به دلایل مختلفی دارو مصرف می کنند تا حس بهتری داشته باشند، بیشتر بیدار بمانند یا احساس درد کمتری داشته باشند. هر چه دفعات مصرف و مدت مصرف بیشتر باشد خطر اعتیاد هم بیشتر است. بدن به مصرف دارو عادت می کند و هر بار شما باید دفعات مصرف یا دوز مصرفی را افزایش دهید تا همان اثر را احساس کنید. در برخی از موارد، مصرف تنها برای پیشگیری از بروز علائم ترک اعتیاد انجام می شود. مواد مخدر نه تنها در عملکرد بلکه در سرعت ایجاد اعتیاد هم با یکدیگر متفاوتند.
برخی از مواد مخدر تنها با چند بار مصرف باعث اعتیاد می شوند اما برخی دیگر در مدت طولانی تری فرد را معتاد می کنند. چون در روزهای اول می توانید بدون مصرف این مواد یا با دوز کاهش یافته آن دوام بیاورید، این حس به شما القا می شود که همه چیز تحت کنترل است و معتاد نشده اید. اغلب اوقات، نزدیکان و خانواده قربانی زودتر از خود او متوجه نشانه های اعتیاد می شوند. اعتیاد، خود را در میل غیرقابل انکار برای داشتن یک حس خاص یا حالت هوشیاری بروز می دهد. این میل از ذهن قوی تر است. با گذشت زمان، زندگی فرد حول محور مصرف مواد مخدر می چرخد. دیگر نگرانی هایی همچون سلامت خود، خانواده، دوستان یا کار در اولویت قرار ندارند. در موارد شدید، اعتیاد می تواند باعث از بین رفتن ارتباطات اجتماعی، سلامت فرد، ورشکستگی های مالی و یا حتی مرگ شود.
هر کسی ممکن است به مواد مخدرپ، الکل یا سیگار معتاد شود. اعتیاد یا وابستگی، یک بیماری است و هر کسی ممکن است به آن مبتلا شود. در برخی موارد، مصرف تنها یک بار مواد به شدت اعتیاد آور موجب وابستگی و اعتیاد می شود. افرادی با شرایط زندگی پرتنش در معرض خطر هستند و همچنین افرادی که از لحاظ روانی متزلزل هستند یا آسیب پذیرند، افرادی که از قبل در محیط زندگیشان مشکلات مربوط به اعتیاد وجود داشته است و افرادی که دسترسی آسانی به مواد مخدر دارند.
