زایلازین دارویی است که به عنوان آرام‌بخش برای حیواناتی مانند اسب،گاو و پستانداران در دامپزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. زایلازین نسبت به سایر داروها در حیوانات ماندگاری بیشتری دارد. این ماده مخدر اولین بار اوایل سال 2000 میلادی توسط باندهای مافیایی استفاده شد.
اگرچه زایلازین به تنهایی قابل استفاده است، اما اغلب به صورت مخلوط با سایر مواد مخدر غیرقانونی یافت میشود که در این صورت امکان استفاده غیرعمدی این ماده وجود دارد و بر خطر آن افزوده میشود.
زایلازین اغلب به‌عنوان ترانک، ترانک دوپ و یا ماده‌ی مخدر زامبی نامیده میشود. علاوه بر زایلازین امکان وجود مواد مخدری مانند: کوکائین،هروئین، فنتانیل و مواد مخدر دیگر در ترکیب ماده ترانک هست.
این ماده‌ی مخدر به صورت خوراکی یا کشیدن مورد استفاده قرار می‌گیرد و یا برای اثر سریع‌تر به عضله، زیرپوست و یا به صورت وریدی تزریق میشود.
زایلازین یک آگونیست آلفا-2 در سیستم عصبی مرکزی است که ترشح نوراپی‌نفرین و اپی‌نفرین را متوقف می‌کند و با سرکوب سیستم عصبی مرکزی، منجر به ایجاد بی‌حسی، سرخوشی و آرام‌بخش میشود. علاوه بر این، این ماده ضربان قلب و فشار خون را نیز کاهش می‌دهد.
استفاده مداوم از زایلازین می‌تواند وابستگی ایجاد کند. اثرات ترک وابستگی به زایلازین ناخوشایند و دردناک بوده و می‌تواند شامل تحریک‌پذیری، اضطراب و نارسایی باشد به همین دلیل بسیاری مصرف‌کنندگان مایل به ترک آن نیستند و برای جلوگیری از این اثرات به استفاده از آن ادامه می‌دهند.
زایلازین عمدتاً مخلوط با سایر مواد مخدر مانند فنتانیل، هروئین و کوکائین یافت میشود. این امر به دلایل زیادی از جمله: افزایش وزن مخلوط ماده‌ی مخدر برای دستیابی به ارزش خیابانی بالاتر انجام می‌گیرد، اما دلیل اصلی طولانی شدن اثرات داروی پایه است. اثر زایلازین با شروع سریع (در عرض چند دقیقه) همراه و بسته به نحوه مصرف آن می‌تواند تا هشت ساعت یا بیشتر نیز باقی بماند.
زایلازین اغلب به صورت مخلوط با فنتانیل ،که معمولاً به عنوان زایلازین تقلبی با فنتانیل یا FAAX شناخته می شود، یافت میشود، زیرا اعتقاد بر این است که اثرات مواد افیونی مصنوعی را طولانی و تشدید می‌کند.
فنتانیل خود ماده‌ای افیونی قدرتمند و عامل دو سوم از 110 هزار مرگ ناشی از مصارف بیش از حد یا اُوردوز در سال 2022 بوده است.
این ترکیب می‌تواند بسیار خطرناک بوده و منجر به عواقب مرگباری بشود. در سال 2021، 99.5 درصد از مرگ و میرهای ناشی از مصرف بیش از حد زایلازین مربوط به فنتانیل یا مشتقات فنتانیل تولید شده غیرقانونی بوده است.
زایلازین می تواند عوارض جانبی متعددی ایجاد کند، از جمله:
یکی از شدیدترین و خطرناک ترین نشانه‌های مصرف زایلازین، ضایعات پوستی است که هنگام مصرف این ماده‌ی مخدر ایجاد میشود. این زخم‌ها می‌توانند متفاوت از زخم‌های سنتی تزریق دارو به نظر برسند.
این زخم‌های گوشتی می توانند به صورت بافت نکروزه سیاه رنگ، آبسه و زخم‌های پوستی ظاهر شوند. اثرات پوستی شامل پوسیدگی پوست و گسترش مرگ پوست در سراسر یا پایین اندام، مشابه با قانقاریا است.
علاوه بر این، بسیاری از مصرف‌کنندگان ممکن است تا مدت‌ها بعد از ایجاد این زخم‌ها به دنبال مراقبت از آن‌ها نباشند، که این امر منجر به آسیب بافتی قابل توجهی خواهد شد. این موضوع همچنین می‌تواند منجر به آسیب دائمی و از دست دادن عملکرد یک اندام یا حتی قطع عضو بشود.
مراقبت از زخم ناشی از مصرف زایلازین می‌تواند درمان اعتیاد را پیچیده کند، زیرا این زخم‌ها ممکن است به مراقبت تخصصی زخم و درمان آنتی‌بیوتیکی داخل وریدی نیاز داشته باشند، که در مراکز ترک اعتیاد سرپایی سنتی در دسترس نیست.
فردی که از زایلازین استفاده کرده است می‌تواند بسیار خسته به نظر برسد، فشار خون پایینی داشته باشد و ضربان قلب او نیز بسیار آهسته باشد. از آنجایی که بسیاری از مردم از مصرف زایلازین به دلیل ترکیب آن با مواد افیونی مورد استفاده بی‌اطلاع هستند، تشخیص مصرف بیش از حد زایلازین می‌تواند دشوار باشد.
مصرف بیش از حد زایلازین می‌تواند منجر به یک دوره اثر طولانی آرامبخشی شود که در مواقعی امکان دارد این اثر برای ساعت‌ها طول بکشد. در طول مصرف بیش از حد، ممکن است مصرف کننده فراموشی و تجربیات خارج از بدن را تجربه کند، در حالی که ناظران ممکن است نتوانند نبض شخص را پیدا کنند.
مراکز پزشکی پیشرفته تجهیزاتی دارند که می‌توانند زایلازین را آزمایش کرده و تشخیص دهند. با این حال، گزینه‌های موجود برای عموم محدود هستند. اخیراً نوارهای تست زایلازین عرضه شده، اگرچه استفاده و دسترسی به آن‌ها گسترده نیست.
با انتشار عکس و فیلم‌هایی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی از اشخاصی بی‌حال، خمیده، رنگ پریده با چشمان گشاد و دستهای آویزان در خیابان‌های برخی از ایالتهای آمریکا، مردم این افراد را زامبی نامیدند.
به دنبال رواج این ماده‌ی مخدر در آمریکا و مناطقی از اروپا و انتشار ویدیو و عکس‌های آزاردهنده از مصرف‌کنندگان آن که با حالتی عجیب در شهر در حال تردد هستند، موجی از نگرانی در این کشورها ایجاد شده است.
پژوهش‌ها حاکی از افزایش حدود هزار درصدی مصرف ماده‌ی مخدر ترانک در یک سال گذشته در آمریکا هستند. مقامات این کشور شیوع مصرف این ماده را در 48 ایالت از 50 ایالت گزارش کرده‌اند.
در آوریل 2023، دفتر سیاست ملی کنترل مواد مخدر کاخ سفید، زایلازین را یک تهدید نوظهور برای شهروندان ایالات متحده اعلام کرد.
قائم‌مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر در پاسخ به پرسش در مورد این ماده مخدر بیان داشت: مخدر زامبی که در آمریکا استفاده از آن افزایش یافته، خوشبختانه وارد ایران نشده و موردی هم از مصرف این ماده‌ی مخدر گزارش داده نشده.
دبیر میز پیشگیری از مصرف موادمخدر شورای‌عالی انقلاب فرهنگی نیز در رابطه با این ماده‌ی مخدر اعلام داشت به دلیل مسافت طولانی و قیمت بالا، این ماده به ایران نمی‌رسد.
