مواد توهم زا، موادی هستند که اثرات روانی ایجاد می کنند و تمایل دارند با پدیده هایی مانند رویاها یا تعالی مذهبی یا با اختلالات روانی مانند اسکیزوفرنی مرتبط باشند. توهم زاها تغییراتی را در ادراک، فکر و احساس ایجاد می کنند که از تحریف آن چه که حس می شود (توهمات) تا حس کردن اجسام در جایی که وجود ندارند، متغیر است. توهم زاها سیگنال های حسی را افزایش می دهند، اما این اغلب با از دست دادن کنترل بر آن چه تجربه می شود همراه است.
داروهای روانپزشکی که علاقه و بحث گسترده ای را برانگیخته اند، داروهایی هستند که انحرافات قابل توجهی در رفتار یا ادراک ایجاد می کنند. از جمله رایج ترین آن ها می توان به دی لیسرژیک اسید دی اتیل آمید یا ال. اس. دی، که در اصل از ارگوت، یک قارچ روی چاودار و گندم مشتق شده است. مسکالین، اصل فعال کاکتوس پیوت که در جنوب غربی ایالات متحده و مکزیک رشد می کند. سیلوسایبین و سیلوسین، که از قارچ های خاصی (به ویژه گونه مکزیکی و پسیلوسیب کوبنسیس) به دست می آیند.
پس از چند دهه مکث، دانشمندان بررسی چگونگی استفاده از توهم زاها را برای درمان انواع مختلف بیماری ها از سر گرفتند. سایر توهم زاها عبارتند از بوفوتنین که در اصل از پوست وزغ جدا شده است. هارمین، از پوشش بذر یک گیاه خاورمیانه و منطقه مدیترانه و ترکیبات مصنوعی متیلن دی اکسی آمفتامین، متیلن دی اکسی مت آمفتامین و فن سیکلیدین، تتراهیدروکانابینول، ماده فعال حشیش یا ماری جوانا، که از برگ ها و بالای گیاهان در جنس کانابیس به دست می آید، گاهی اوقات به عنوان یک توهم زا طبقه بندی می شود.
از نظر تاریخی، جوامع بومی نیمکره غربی از گیاهان حاوی مواد روانگردان استفاده می کردند. قارچ‌های توهم‌زای مکزیک را مقدس می‌دانستند و آزتک‌ها آن را «گوشت خدا» می‌نامیدند، و در طول قرن نوزدهم، آپاچی‌های مسکالرو در جنوب غربی ایالات متحده، آیین پیوت را انجام می‌دادند که توسط بسیاری از قبایل دشت‌ها پذیرفته شد. پیوتیسم در نهایت با مسیحیت ادغام شد و کلیسای بومی آمریکا در سال 1918 تشکیل شد تا از پیوتیسم به عنوان نوعی عبادت محافظت کند.
علاقه علمی به مواد توهم زا به کندی توسعه یافت. سرانجام در سال 1896 مسکالین به عنوان اصل فعال پیوت جدا شد. آلبرت هافمن به طور تصادفی یک داروی مصنوعی ال اس دی را تجربه کرد، به طوری که جستجو برای یک ماده طبیعی مسئول اسکیزوفرنی گسترده شد. گوردون واسون، بانکدار و قارچ شناس نیویورکی، در سال 1953 توجه را به قدرت قارچ مکزیکی جلب کرد و به سرعت مشخص شد که اصل فعال آن سیلوسایبین است.
تصور می شد که ال اس دی و همچنین سیلوسایبین، سیلوسین، بوفوتنین و هارمین به طور متضاد با سروتونین، عمل می کنند. با این حال، شواهد برای این امر متناقض بود. برخی از مواد شیمیایی که گیرنده های سروتونین در مغز را مسدود می کنند، هیچ فعالیت روانگردانی ندارند. کشف شد که مسکالین از نظر ساختاری با هورمون های آدرنال اپی نفرین و نوراپی نفرین مرتبط است، کاتکول آمین هایی که در سیستم عصبی محیطی بسیار فعال هستند و مشکوک به ایفای نقش به عنوان انتقال دهنده های عصبی هستند.
در طول دهه 1950 و 1960 تحقیقات علمی زیادی در مورد مواد توهم زا انجام شد. ال. اس. دی برای روان درمانی، درمان اعتیاد به الکل، به منظور کاهش درد و رنج علاج ناپذیری بیماران سرطانی و در درمان کودکان مبتلا به اوتیسم مورد استفاده قرار گرفت. بحث بر سر جنبه های اجتماعی مواد مخدر به وجود آمد.
تحقیقات علمی بعدی نشان داد که عوارض جانبی این داروها جدی‌تر از تحقیقات قبلی است و آزمایش‌های انسانی تا حدودی زودرس بوده است. در نتیجه، بسیاری از توهم زاها به استفاده علمی محدود شدند و تولید داروها کاملاً تنظیم شده بود. در پایان قرن علاقه دوباره به ال اس دی در ایالات متحده افزایش یافت و داروی اکستازی در بین جوانان رایج شد.
