مشکلات اجتماعی یکی از دغدغه های مهم جوامع انسانی است. هر جامعه ای متناسب با آسیب های انحطاط خود با انواعی از مشکلات رو به روست. توسعه، بالندگی و شرایط، فرهنگ، فرآیند گذار و ترقی آن جامعه دارند. آسیب های اجتماعی پدیده های واقعی، غیرقابل انکار در رشد و که تأثیراتی متغیر، قانونمند و قابل کنترل و پیشگیری هستند. کنترل پذیری آسیب های اجتماعی شناخت علمی آن ها را در هر جامعه برای مقابله صحیح از طریق برنامه ریزی های کوتاه و بلند مدت، ضروری و پراهمیت می سازد.
تلاش های اجتماعی بسیار زیاد و جدی در مورد مصرف مواد مخدر و وابستگی به آن به منزله یک آسیب فردی برای تبیین علل این پدیده انجام شده است. بدیهی است که آسیب های اجتماعی مربوط به سلامت، اگر چه صرفاً یک رابطه خطی نیست و با مسائل روانشناختی افراد یک جامعه در ارتباط است، اما امروزه امکان بررسی آن از طریق مدل های معادلات ساختاری با اثرات تعاملی وجود دارد.
طی سال های گذشته نظریه پردازان مختلفی تلاش کرده اند تا تبیین روشنی از علل گرایش نوجوانان به رفتارهای پرخطر ارائه کنند که از میان آن ها می توان به نظریه یادگیری اجتماعی، نظریه خودتحقیری، نظریه رفتار مشکل آفرین، نظریه ارتباط مؤثر و نظریه های گروه همسالان اشاره گسترده از عوامل زمینه ساز مانند عوامل ژنتیکی، روان شناختی، تربیتی و خانوادگی کرد. این نظریه ها طیفی اجتماعی را مورد بررسی قرار داده اند. با این حال هیچ یک از این نظریه ها به تنهایی قادر به تبیین عوامل دیگر را نادیده گرفته اند. ابعاد گوناگون مسئله رفتارهای پرخطر نیست و هر یک بر جنبه ای از پدیده مذکور تأکید کرده است.
یکی از مدل هایی که در سال های اخیر در تبیین و پیشگیری از رفتارهای پرخطر بسیار سودمند بوده، مدل عوامل خطرساز و حفاظت کننده است. مدل عوامل خطرساز و حفاظت کننده بیان می کند که بر اساس انواع متنوعی از عوامل خطرساز برگرفته از مدل های نظری مختلف، می توان رفتارهای پرخطر را در نوجوانان پیش بینی کرد. مهمترین جنبه الگوی روابط ساختاری عوامل روانشناختی مؤثر و مثبت این مدل ها در ارزش پیش بینی آن هاست. به این معنا که هر چه کودکان و نوجوانان در معرض عوامل خطرساز بیشتری قرار بگیرند، احتمال رفتار پرخطر در آن ها افزایش پیدا می کند.
مدل های مبتنی بر عوامل خطرساز و حفاظت کننده، گذشته از سازمان دادن عوامل مرتبط با شروع رفتارهای پرخطر به مفهوم سازی سطوح بالقوه مداخله برای پیشگیری از رفتارهای پرخطر نیز کمک می کنند. دوره نوجوانی یک دوره تحولی مهم است که همراه با هویت یابی است. قسمتی از این فرآیند رشدی، هیجان خواهی است که به شکل رفتارهای جنسی ناسالم، مصرف الکل، سیگار و سایر مواد مخدر، تظاهر می نماید. مصرف مواد مخدر در میان نوجوانان علل گوناگونی دارد. گروهی از نوجوانان مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر را نوعی طغیان و شیوه ای برای تسهیل پیوند اجتماعی و افزایش منزلت در میان همسالان می پندارند.
برخی از نوجوانان برای دستیابی به لذت، رفع کسالت، فرار یا مقابله با مشکلات سراغ مواد مخدر می روند. ارضای حس کنجکاوی و طرح شیوع شناسی ستاد مبارزه با مواد مخدر با همکاری وزارت آموزش و پرورش، مصرف مواد مخدر در جمعیت دانش آموزی را در سال، در دستور کار قرار دارد تا آخرین تغییرات در زمینه گرایش به مصرف مواد مخدر را در میان دانش آموزان رصد کند. طی این طرح، سوء مصرف مواد مخدر در دانش آموزان دبیرستانی رصد و مشخص شد که شیوع مصرف مواد مخدر در میان این دانش آموزان نیم درصد است. تحقیقات شیوع شناسی نشان داد که متوسط سن اولین مصرف مواد مخدر شامل نوشیدنی های الکلی، سیگار و سایر مواد مخدر در میان دانش آموزان تقریبا ً شانزده سالگی است و به طور معمول طی دو تا سه سال بعد از مصرف منظم، منجر به اعتیاد و وابستگی می شود.
