توتون گیاهی است یک ساله از فامیل سولاناسه یا بادمجانیان که به ارتفاع یک متر رسیده و به صورت وحشی در آمریکا و بعضی جزایر اقیانوس کبیر روئیده و از آنجا به اروپا و سایر نقاط جهان بخش می شود.
طبق برآوردهای سازمان بهداشت جهانی، یک میلیارد سیگاری در جهان وجود دارد که سالانه حدود 6 تریلیون نخ سیگار مصرف می کنند و توتون هر ساله باعث مرگ 3 میلیون انسان می گردد.
توتون رایج ترین شکل نیکوتین است که به صورت سیگار، برگ، پیپ و قلیان تدخین می گردد و فرم مصرف آن بصورت انفیه و جویدنی است.
تحقیقات نشان داده است که افرادی که سیگار می کشند حدوداً 10 سال نسبت سایر افراد کمتر عمر می کنند.
روزانه در جهان افراد مختلف با فرهنگ های مختلف میلیون ها دلار هزینه خرید سیگار می کنند که از این بین تعداد بالایی را جوانان و نوجوانان تشکیل می دهند. مصرف نیکوتین در سیگار بیشترین میزان مورد استفاده از این ماده به شمار می آید ولی متاسفانه در سالهای اخیر با گسترش استفاده قلیان و پیپ در بین ایرانیان نوع دیگری از مصرف نیکوتین در افراد دیده می شود.
حدود 1 تا 5 درصد از گیاه تنباکو را نیکوتین نشکیل می دهد. علاوه بر نیکوتین در حدود 4000 ماده شیمیایی دیگر در تنباکو وجود دارد. نیکوتین در حالت طبیعی بی رنگ است ولی وقتی سوزانده می شود در ترکیب با هما بویی شبیه به تنباکو دارد. انواع مختلفی از گیاه تنباکو در کشورهای مختلف وجود دارد که نسبت به میزان مرغوبیت آنها، میزان نیکوتین در آنها متفاوت است. بیشترین تنباکو در آسیا، آمریکای شمالی و سپس اروپا کشت می شود.
نیکوتین از راه های مختلفی جذب می شود، تنها چند ثانیه پس از کشیدن سیگار، نیکوتین آن از طریق پوست، مخاط بینی، دهان و سلول های ریه ها وارد جریان خون شده و به مغز می رسد و باعث ترشح هورمون دوپامین در مغز می شود.
دوپامین باعث ایجاد احساس لذت و انرژی موقتی در فرد می شود و اثر آن حدوداً دو ساعت در بدن می ماند و پس از از بین رفتن اثر آن باعث ایجاد خستگی و کسلی در فرد می شود و فرد برای دستیابی به حس شادی مجدداً اقدام به مصرف آن می کند که همین موضوع باعث ایجاد وابستگی و اعتیاد می شود.
توتون از جمله مواد مخدری است که قدمت آن به تریاک و حشیش نمی رسد، کریستف کلمب در اولین سفر خود در 1492 میلادی به آمریکا، متوجه بومیانی شد که نوعی گیاه را به هم پیچیده و پس از آتش زدن دود آن را از طریق دهان می بلعند و از راه بینی بیرون می دهند و یا گیاه خشک شده را در چوب ذرت یا نی و یا مغز استخوان ریخته و از دود آن استفاده می نمایند، و یا مقادیر زیادی از گیاه را آتش زده و دور آن به رقص و پایکوبی می پردازند.
گیاه مربوطه چیزی جز تنباکو نبوده و پس از آن سرخپوستان نوک تیرهای خود را به سم شیره این گیاه آلوده می ساخته و سرخپوستان سالخورده از راز سم این گیاه آگاه بودند.
فرانسیس کوفرناندیس پزشک اسپانیایی که پژوهشگر گیاهان بومی آمریکا بود تخم این گیاه را به اسپانیا برد و بدین صورت سال ها در اسپانیا کشت تنباکو جنبه تحقیقاتی داشت و در بسیاری از نقاط اروپا کشت می شد و بنام (توباکو) که نامی به زبان هائیتی است شناخته می شد که در زبان فارسی به تنباکو تغییر نام یافت.
عده ای از محققین اعتقاد دارند در 1560 میلادی توتون و تنباکو در جزیره تباکو از توابع جزایر آنتیل کشت یافته و از آنجا به اطراف عالم راه یافته و ابتدا آن را دارویی شگفت آور می پنداشتند، و اولین خواص آن توسط نیکلاس مناردس در 1571 در اسپانیا در کتاب دارویی اش چاپ گردید.
در سال 1604 میلادی از مخالفان سرسخت توتون، جیمز اول پادشاه انگلستان بود که اعلامیه عدم مصرف دخانیات را تحت نام "مبارزه شدید با توتون" صادر نمود و انزجار خود را از سیگارکشان بیان نموده و برای کنترل دخانیان مالیات هایی وضع نمود.
در 1624 میلادی پاپ اوربین سیگارکشان را تکفیر نمود و آنها را از جرگه دینداری براند.
در ژاپن در 1607 استعمال دخانیات زیان بخش اعلام گردید و دار و دسته آن محدود شد.
در 1603 میلادی که شاه عباس تبریز را از ترکان عثمانی پس گرفت و سلطان احمد خان پس از مرگ پدرش سلطان محمد خان به تخت عثمانی نشست و استعمال دخانیات در همین سال در قسطنطیه ترکیه رواج یافت.
در 1012 هجری قمری توتون و تنباکو به حجاز و یمن را یافت و در 1015 هجری قمری این گیاه وارد سوریه شد و این سال را بدو پیدایش توتون در عالم اسلام می دانند و در 1112 هجری قمری توتون از مصرف وارد مکه شده و مخالفت شدید شریف مسعود (شریف مکه) با استعمال دخانیات در آن سال ها زبانزد است.
در مورد ورود دخانیات به ایران به نظر می رسد زمان تسلط پرتقالی ها به سواحل جنوبی ایران این گیاه را با خود آوردند و گروهی دیگر معتقدند که تنباکو در سال 1599 میلادی از هند به ایران وارد شد و دراینکه محدوده سلطنت شاه عباس کبیر تنباکو در ایران رواج داشته شکی نیست.
سیگار با نام پاپیروس از طریق روسیه تزاری وارد ایران گردید و سرانجام در 1294 هجری قمری مجلس ایران قانون انحصار دخانیات را وضع نمود و در سال 1310 هـ.ق مؤسسه دخانیات تأسیس شد تا سیگار را تولید و در دسترس مردم قرار دهد.
در طول قرن هفدهم، توتون هواخواهان زیادی پیدا کرد، به صورتی که آن را دارویی قابل اتکاء دانسته و در دوره های مختلفی از ناشنوایی گرفته تا سردرد و در نوسانات درجه حرارت بدن مورد استفاده قرار داده، و ابتدا اکثر مردم توتون را می جویدند و دود کردن برگ های توتون توسط ترک ها در جنگ های کریمه به دیگران آموخته شد.
در پایان جنگ جهانی اول به سال 1918 ارتش انگلستان بین سربازان خود سیگار توزیع می نمود، مصرف سیگار در مقایسه با پیپ بیشتر مورد استقبال مردم قرار گرفت و دستگاه های سیگار پیچ درآن زمان وارد بازار شد و آهسته آهسته زنان نیز تشویق به سیگار کشیدن شدند.
سالها پیش در 1628 محققین در بررسی های خود نیکوتین را به عنوان ماده فعال توتون شناسایی کردند و آن را ماده مسموم کننده خاصی تشخیص دادند.
نیکوتین جزء مواد روانگردان بوده که در دستگاه عصبی مرکزی بعنوان آگونیست گیرنده های نیکوتینی استنشاق شده و در زمان تدخین وارد جریان خون شده و ظرف 15 ثانیه به مغز می رسد.
نیمه عمر نیکوتین حدود 2 ساعت بوده و از طریق فعال سازی راه های دوپامینرژیک بین ناحیه تگمنتال شکمی قشری مخ و سیستم لیمبیک، خواص تقویت کننده مثبت و اعتیاد آور دارد.
نیکوتین علاوه بر فعال کردن سیستم دوپامینرژیک موجب بالا رفتن غلظت نوراپی نفرین و اپی نفرین جاری و افزایش آزاد سازی وازوپرسین، بتا آندورفین و هورمون ACTH و کورتیزول می شود.
نیکوتین روان گردان ترین جزء دود سیگار بوده و آزاد شدن دوپامین و گلوتامات را تحریک می کند و در مطالعات همه گیرشناسی نشان داده که در سیگاری ها خطر پیدایش بیماری پارکینسون، بیماری آلزایمر، و کولیت اولسرو کمتر است.
دارویی مشابه نیکوتین که آزاد شدن دوپامین را تحریک کند برای درمان بیماری پارکینسون مورد استفاده قرار گرفته و از چسب های نیکوتین دار برای درمان اختلالات شناختی ناشی از درمان با هالوپیریدول استفاده می گردد.
شواهد اخیر حاکی است که نیکوتین قدرت ارتباطی سیناپسی را در هیپوکامپ افزایش می دهد.
در فرانسه سالانه 70 میلیارد نخ سیگار دود می شود و سالی 4% بر تعداد سیگاری های آن افزوده می گردد.
در حال حاضر 25% آمریکایی ها سیگار مصرف می نمایند، 25% نیز قبلاً سیگاری بودند و 50% هرگز سیگار نکشیدند، میزان شیوع پیپ، سیگار برگ و سیگار بدون دود حدود 2% جمعیت آمریکا است.
بیش از 75% از سیگاری ها اقدام به ترک نمودند و حدود 40% در هر سال برای ترک سیگار تلاش می کند و فقط 5 تا 10% بصورت دائمی سیگار را کنار گذاشته.
شایع ترین سن شروع مصرف سیگار حدود 16 سالگی است و به ندرت افرادی در 20 سالگی شروع می نمایند و هنوز 3% از مردم آمریکا از توتون های جویدنی استفاده می کنند.
در آمریکا 60% هزینه های بهداشتی روزانه در حدود 1 میلیارد دلار برای درمان بیماری های مربوط به استفاده از توتون مصرف می شود.
در جهان به نظر می رسد حدود 20% مردم به سیگار و نیکوتین اعتیاد دارند و وابستگی به نیکوتین شایعترین اختلال روانپزشکی محسوب می گردد. 85% سیگاری ها وارد وابستگی به نیکوتین شده که 50% آنها در ضمن ترک، علائم محرومیت را نشان می دهند.
میزان مصرف سیگار در سال های اخیر شیوع یکسانی بین مردان و زنان پیدا کرده، و مصرف سیگار اکثراً در طبقات پایین اجتماع از نظر تحصیلات و درآمد و هم چنین در بین اقلیت های قومی شایعتر است.
حدود 50% کل بیماران روانی سرپایی و حدود 70% بیماران روانی سرپایی مبتلا به اختلال دو قطبی و 90% بیماران روانی اسکیزوفرنیا، و 70% بیماران مبتلا به یکی از سوء مصرف های مواد به سیگار اعتیاد دارند.
تدخین سیگار و مصرف بالای آن در اختلال جنون جوانی (اسکیزوفرنیا) به خاطر توانایی نیکوتین برای کاستن از حساسیت غیر عادی به محرک های محیطی و افزایش تمرکز در این بیماران بوده.
دمای سیگار روشن به 810 درجه می رسد، بدین ترتیب با روشن شدن سیگار و پک زدن، دود به صورت انبوه وارد دهان گردیده و در مرحله بعدی آمیزه ای ناهمگون از گازهای نامرئی و ترکیبات شیمیایی را وارد ریه های خود می کنند.
یک پک به سیگار حاوی مواد زیر با درصدها ی مختلف می باشد: ازت، آرگون، اکسیژن، گاز کربنیک، مونواکسید کربن، آب، اسید سیانیدریک، ئیدروژن، آلدئید، هیدروکربورها، نیکوتین، فنول ها و ...
در صورتی که فرد سیگاری تعداد سیگارهای مصرفی روزانه خود را به 25 تا 30 عدد برساند غلظت کربوکسی هموگلوبین و تراکم آن در ریه فرد به میزان 70% می رسد.
دو ماده شناخته شده سرطان زای سیگار، نیتروامید و بنزوپیرون بوده که در مواد قطران سیگار وجود دارد، قطران ماده باقی مانده ناشی از سوخت و احتراق سیگار است.
کشیدن سیگار و توتون باعث بالا رفتن خلق، ماهش تنش و کم شدن احساس های افسردگی گردیده. مواجهه کوتاه مدت با نیکوتین موجب افزایش جریان خون مغزی گردیده ولی تغییر در متابولیسم اکسیژن مغز نمی دهد. ولی مصرف طولانی مدت نیکوتین باعث کاهش CBF خواهد شد.
نیکوتین یک آلکالوئید بسیار سمی است و در دوزهای 60 میلی گرم قادر به ایجاد فلج تنفسی و مرگ می باشد و با یک سیگار معمولی متوسط 5/0 میلی گرم نیکوتین وارد بدن می شود.
نشانه های مسمومیت با نیکوتین عبارتست از: تهوع، استفراغ، آبریزش از دهان، رنگ پریدگی، ضعف، درد، فشار خون بالا، تاکیکاردی، اختلال تمرکز، اغتشاش شعور، کاهش حجم خواب REM.
ترک نیکوتین ظرف 2 ساعت پس از آخرین سیگار مصرفی شروع شده و 24 تا 48 ساعت به اوج خود می رسد و ممکن است هفته ها و ماهها دوام آورد.
تمام درمان های جایگزین نیکوتین میزان درصد ترک را دو برابر می کند و این درمان ها می تواند در کاهش علائم ترک بیماران موثر بوده و لازم است یک دوره نگهدارنده بین 6 تا 12 هفته ادامه یابد.
آدامس های نیکوتین دار که از طریق جویدن نیکوتین را آزاد می سازد دارای انواع 2 میلی گرمی و 4 میلی گرمی بوده که از راه مخاط دهان جذب می شود و لازم است پس از ترک ناگهانی هر ساعت یک یا دو قطعه آدامس جویده شود.
غلظت خونی نیکوتین موجود در آدامس های نیکوتین دار حدود 2/1 تا 3/1 غلظت نیکوتین درون سیگار است و در حین و قبل و بعد از مصرف این آدامس ها نباید از مواد و نوشابه های اسیدی ماننده قهوه، چای، سودا و آب میوه استفاده نمود.
آدم های آتشین مزاج و تندخو و عصبی و پرخاش جو که برخوردها و رفتارهای دیگران را بیشتر قهرآمیز و پرخاش جویانه تلقی می کنند، آرامش خود را در پناه بردن به سیگار و دخانیات و مواد دیگر جستجو کرده و اغلب چنین می پندارند در سیگار ماده ای است آرام بخش که تنش ها را از او دور می نماید.
از نظر جنبه های روانی، حرکات دست و اندام ها برای یافتن پاکت سیگار، روشن کردن سیگار، تعقیب دود حاصله از آن، گذاشتن کبریت یا فندک در محل اولیه، گذاشتن پاکت سیگار در محل مخصوص، تغییر محل سیگار در بین انگشتان، گذاشتن سیگار در جاسیگاری، تکاندن خاکستر سیگار، به هوا رها کردن دود سیگار، پک زدن های قوی، زدن انگشت بر روی سیگار از جمله عوامل روانی آرام بخشی سیگار است نه نیکوتین آن.
زیگموند فروید خود همه عمر معتاد به دخانیات بود و معتقد بود احساسی که در دوران شیرخوارگی با مکیدن شیر از پستان مادر، شیشه شیر و پستانک در ناحیه دهانی وجود داشت، محل و نقطه احساس لذت بود و اگر این نقطه لذت در دهان باقی بماند در آینده محرک قوی برای معتاد شدن به دخانیات خواهد بود.
سال ها قبل، در آمریکا توتون با 400.000 مرگ زودرس در ارتباطات بوده که 25% کل مرگ ها را در کشور تشکیل می داد. علل شایع مرگ های ناشی از توتون عبارتند از: برونشیت مزمن و آمفیزم، سرطان برنکوژنیک، انفارکتوس مهلک میوکارد و سایر علل مرگ عبارتند از: بیماری های عروق مغزی و قلبی، بیماری های ریوی انسدادی، سرطان دهان و حلق.
تحقیقات نشان داده که 20% مرگ های ناشی از سرطان بر اثر تدخین توتون بوده از حمله سرطان های ریه، مثانه، مری، پانکراس و احتمالاً معده وکبد و کلیه.
زنان حامله سیگاری باعث تولد نوزادان کم وزن شده و این نوزادان در 7 سالگی از حیث رشد محرکات روانی عقب ماندگی 4 ماهه دارند.
چسب های نیکوتینی پوستی و زیر پوستی که امروزه جهت ترک سیگار 4 فرم آن در بازار وجود دارد و هر کدام دستورالعمل جداگانه ای داشته و به اسامی هابیترول، نیکودرم، نیکوترول و پروستپ در بازار یافت می شوند و از نظر زمان تأثیر، از 16 تا 24 ساعت مؤثر هستند.
چسب های ترک سیگار PATCH هر روز صبح قابل مصرف بوده و در نوبت اول 21 میلی گرم در مدت 6 هفته وارد بدن ساخته و در نوبت های بعدی 14 میلی گرم در ظرف مدت 2 هفته و در آخرین نوبت میزان 7 میلی گرم نیکوتین را ظرف 2 هفته به بدن می رساند.
برچسب های نیکوتین دار را به جلوی بالای نواحی کمر تا شانه و یا به قسمت های پشت می چسبانند و از عوارض آن می توان بثورات پوستی، خارش، سوزش، کهیر و آشفتگی خواب شبانه باشد.
تحقیقات نشان داده میزان موفقیت ترک را گاه تا 2 برابر افزایش داده و بیماران پذیرش خوبی را برای درمان نشان می دهند و در صورتی که این نوع درمان همراه با کمک های دیگر از جمله جلسات رسمی ترک سیگار و رفتار درمانی توأم گردد میزان موفقیت افزایش می یابد.
اسپری بینی نیکوتینی یکی از درمان های نسبتاً سریع تر ترک سیگار بوده که غلظت خوبی نیکوتین را مشابه سیگار افزایش می دهد و در سیگاری های قهار مناسب تر است.
با استفاده از اسپری نیکوتین دار، نیکوتین از قسمت فوقانی گلو جذب شده و ترک موفق را دو برابر کرده ولی نیازمند پاف های مکرر بوده که خود حدود 70% دارای عوارضی مانند رینیت، اشک ریزش و سرفه خواهد بود.
در بین درمان های غیرنیکوتینی ترک سیگار داروی بوپروپیون ZYBAN که نوعی داروی ضدافسردگی است با اثرات دوپامینرژیک و آدرنژیک میزان موفقیت ترک سیگار را در دوزهای روزانه 300 میلی گرم به دو برابر رسانده، شایع ترین عوارض بوپروپیون عبارتند از: بی خوابی، خشکی دهان، خارش، سوزش، سرگیجه و ادم.
تحقیقات حاکی است اضافه کردن وصله های پوستی نیکوتین دار به درمان پوپروپیون میزان موفقیت را افزایش نمی دهد.
درمان های دیگری که در ترک سیگار اثری مختصر داشته و یا بی اثر بوده عبارتند از: طب سوزنی، هیپنوتراپی، درمان بیزار کننده، واکسن نیکوتین ...
در بریتانیا هر روز 450 کودک زیر 14 سال سیگار کشیدن را شروع می کنند.
4/1 افراد 15 ساله به طور منظم سیگار می کشند و حدود 2 میلیون نفر از نوجوانان به علت بیماری های ناشی از کشیدن سیگار در حال مرگ هستند.
توتون گیاهی از گونه NIVOTIANA بوده که دارای 60 نوع زیر گروه RUSTICANA و حدود 90 نوع زیر گروه TABACUM و 50 نوع زیر گروه PETUNAIDES داشته و در بین توتون های کاشته شده درآمریکا بیشتر از همه توتون ویرجینیا شهرت دارد که بیشتر طبیعی بوده و پس از خشک و بیان شدن در گرم خانه ها با توتون شرقی مخلوط می گردد.
