پیشگیری از مصرف مواد مخدر راهی برای کمک به اشخاص با وابستگی دارویی جهت ایجاد تغییر در رفتار و حفظ آن برای مدت زمان طولانی است. نکته ای که باید در این زمینه در نظر گرفت این است که فاکتورهای مرتبط با تغییر اولیه (برای مثال قطع مصرف مواد مخدر) از فاکتور های مرتبط با نگهداری رفتار تغییر یافته است.
اقدامات اساسی برای پیشگیری از عود مجدد اعتیاد مهم ترین راهکار هایی هستند که باید از آن اطلاع داشت. در این جا به دو واژه لغزش و عود اشاره می‌شود. لغزش به اولین مرتبه استفاده از مواد مخدر، بعد از مرحله ترک کامل اشاره دارد، در حالی که عود به شکست در حفظ و نگهداری رفتار تغییر یافته در آینده اشاره دارد. زمانی که فرد، مصرف مجدد ماده مخدر را پس از لغزش شروع کرده است.
جهت مصرف مواد مخدر اغلب سوء مصرف کنندگان مواد مخدر، ارتباط با دوستان مصرف کننده مواد مخدر و فشار دوستان را عامل اصلی اولین مصرف ماده مخدر و مصرف مجدد می‌دانند. برقراری و توسعه روابط اجتماعی حمایت کننده، سوء مصرف کنند مواد مخدر، بایستی شبکه روابط اجتماعی قبلی را که تقویت کننده مصرف مواد مخدر بوده، حذف نموده و اقدام به توسعه رابطه و شبکه اجتماعی جدید نمایند. پرورش شیوه هایی برای مقابله با حالات عاطفی ناخوشایند، اغلب مصرف کنندگان مواد مخدر در فرآیند درمانی مشکلاتی از قبیل افسردگی، اضطراب و خشم مواجه می شوند. اگر شیوه های مقابله ای مناسبی در جهت رفع یا کاهش این مشکلات به کار برده نشود، احتمال عود مجدد اعتیاد زیاد است. سازگار شدن با زندگی جدید بدون مصرف مواد مخدر، برای فرد مصرف کننده دشوار است ولی با کمک حرفه ای می‌توان آموزش های لازم برای زندگی متعادل را به این اشخاص داد.
در فرهنگ واژگان فارسی عود اعتیاد به معنی بازگشتن، باز گردیدن، برگشتن یا بازگشت آمده است. عود اعتیاد عبارت است از بازگشت مجدد رفتارهای سوء مصرف مواد مخدر بعد از یک دوره قطع مصرف مواد مخدر به بیان دیگر، برگشتن مجدد به مصرف مواد مخدر بعد از گذراندن یک دوره خشک را می گویند. درباره مفهوم عود اعتیاد یا بازگشت به مصرف مواد مخدر یک اتفاق یا تجربه یادگیری است که عوامل شناختی نقش کلیدی و مهمی در بروز آن دارند. عود یا بازگشت به مصرف مواد مخدر، وضعیت پایان یا نتیجه ای منفی برابر با شکست در درمان نیست. طبق رویکردهای جدید، به عنوان فرآیندی گذرا که مجموعه ای از مشکلات را یک دفعه آشکار می‌کنند تأکید دارند. به عبارت دیگر، عود یعنی اتفاق یا فرآیندی منفی که شامل بازگشت مجدد اعمال و رفتاری است که حکایت از قریب الوقوع بودن شروع مجدد مصرف مواد مخدر دارد، مانند گذشتن از مراکزی که شخص معتاد قبلاً از آن مراکز مواد افیونی تهیه می کرده است.
-بازگشت ناگهانی به مصرف مواد مخدری که قبلاً مصرف می شده اند.
-فرآیندی که سرانجام به مصرف مجدد مواد مخدر منجر خواهد شد.
-افزایش مصرف مواد مخدر نسبت به مقداری که قبلاً مصرف می شده است.
علت عود و بازگشت به اعتیاد، بیشتر روانی است تا جسمانی و فرد از نظر روان‌شناختی به مصرف دوباره مواد مخدر احساس نیاز پیدا می کند. احساس نیاز تمایل شدیدی است که فرد را برای رهایی از افکار و مشکلات متعدد به استفاده مجدد از مواد مخدر سوق می دهد. در حقیقت، شخص معتاد برای فرار از مشکلات و سختی ها، راحت ترین و سریع ترین راهی را که می شناسد، انتخاب می‌کند و یا انگیزه ی بیشتری برای انتخاب گزینه ای که به احساس لذت زودگذر منجر شود را دارد.
از دلایل موفقیت های پی در پی ترک اعتیاد در کلینیک روانپزشکی و ترک اعتیاد دی می توان به امکانات پزشکی سطح بالا، مشاوران و روان شناسان حرفه ای و روان درمانی بیماران اشاره نمود.
