بررسی عوامل تأثیرگذار در گرایش افراد به مصرف مواد مخدر و اعتیاد می تواند در برنامه های پیشگیری از اعتیاد به مواد مخدر بسیار حائز اهمیت باشد و نقش مهمی را ایفا کند. از مهم ترین عوامل تأثیر گذار بر گرایش به مصرف مواد مخدر می توان به محیط جغرافیایی و محل سکونت، نقش بی سوادی و عدم آگاهی فرد و دوستان ناباب اشاره کرد.
نقش محیط جغرافیایی شهر، از جمله شهرهای مرزی که امکان انتقال مواد مخدر از آن ها به راحتی صورت می گیرد و نیز محل سکونت در گرایش افراد به سوء مصرف و اعتیاد به مواد مخدر نقش بسزایی دارد. در مورد محل سکونت، این مسئله اهمیت دارد که غالب افراد معتاد در مناطق حاشیه ای و مناطق قدیمی که دارای کوچه های پر پیچ و خم و خانه های مخروبه می باشد، زندگی می کنند.
واقعیت این است که محیط های آلوده می توانند زمینه مساعد شکوفایی استعدادهای موجود در افراد برای ارتکاب به جرم و به خصوص اعتیاد به سیگار و مواد مخدر را ایجاد نمایند. در این گونه مناطق که اغلب مناطق فقیرنشین می باشند، امکانات رفاهی و مراکزی مانند سینما، پارک و امکانات رفاهی کمتر وجود دارند و جوانان برای گذران اوقات فراغت خود به اجبار به طرف مواد مخدر و اعتیاد کشانده می شوند. در این مناطق آمار جرم و بزه نیز بالاتر از سایر مناطق است. همچنین با توجه به تأثیر اعتیاد بر نا امیدی و افسردگی، این مناظق دارای آمار بالای خودکشی و اوردوز می باشد.
از سوی دیگر، غالباً این گونه مکان ها از طرف نیروی انتظامی کمتر نظارت می شوند. همچنین اغلب روستاییان و مهاجران خارجی در محله های قدیمی، شلوغ و مخروبه ها که از مراکز شهرها به دور هستند اسکان می یابند و به دلیل آن که این افراد، اغلب شغلی ندارند و در بین مردم شناخته شده نیستند، خیلی راحت و بهتر می توانند به توزیع مواد مخدر و در نهایت، مصرف آن روی آورند.
عضویت در گروه همسالان برای نخستین بار کودکان را در فرآیندی قرار می دهد که بیشترین میزان جامعه پذیری به صورتی ناخودآگاه و بدون هرگونه طرح سنجیده ای در آن انجام می پذیرد. گروه همسالان برخلاف خانواده و مدرسه، کاملاً حول محور منافع و علایق اعضا قرار دارد. اعضای این گروه می توانند به جست و جوی روابط و موضوع هایی بپردازند که در خانواده و مدرسه با تحریم مواجه است. تقریباً در ۶۰ درصد موارد، اولین مصرف مواد مخدر، الکل و سیگار به دنبال تعارف دوستان رخ می دهد. ارتباط و دوستی با همسالان مبتلا به سوء مصرف مواد مخدر، عامل مستعد کننده قوی برای ابتلای نوجوانان و جوانان به اعتیاد است.
مصرف کنندگان مواد مخدر برای گرفتن تأیید رفتار خود از دوستان سعی می کنند آنان را وادار به همراهی با خود نمایند. نظریه همنشینی افتراقی مؤید این دلیل می باشد. در این نظریه، کجروی و انحراف اجتماعی ناشی از آن است که فرد رفتار نابهنجاری را در خلال فرآیند جامعه پذیری و یادگیری فراگرفته و آن را از طریق همانندسازی یا درونی کردن ارزش ها، در درون خود جایگزین کرده است و به صورت رفتار بروز می دهد. در این تحلیل، خانواده، دوستان و گروه همسالان بیشترین نقش را برعهده دارند.
