تریاک یا اوپیوم از شیره نارس دانه گل خشخاش تهیه می‌شود و حاوی آلکالوئیدهایی مانند مورفین، کدئین و تبائین است. این ماده به عنوان مسکن و مخدر برای تسکین درد یا به صورت تفریحی استفاده می‌شود.
گیاه خشخاش (Papaver somniferum) بومی منطقه مدیترانه است و در مناطق معتدل رشد می‌کند. بوته گیاه خشخاش پس از رشد کامل به ارتفاع ۷۰ تا ۱۱۰ سانتی‌متر می‌رسد. گلبرگ‌های آن بسته به نوع خشخاش به رنگ‌های قرمز، سفید و ارغوانی با شاخه‌ها و برگ‌های نقره‌ای هستند. تریاک به معنای «پادزهر» یا «ضدسم» است و در گذشته برای درمان مارگزیدگی و مسمومیت استفاده می‌شد.
در گذشته، تریاک به دلیل خاصیت ضددرد و داشتن مورفین برای بیهوشی و جراحی‌ها استفاده می‌شد. افغانستان بزرگ‌ترین تولیدکننده تریاک در جهان است و اروپا بزرگ‌ترین بازار مصرف‌کننده آن. اثرات تریاک بین ۸ تا ۱۲ ساعت در بدن باقی می‌ماند و میزان تأثیر آن بستگی به مقدار مصرف و شرایط جسمی فرد دارد.
ساختار شیمیایی تریاک شباهت بسیاری به نوروفین‌ها (نوعی انتقال‌دهنده عصبی) دارد. این شباهت باعث می‌شود که تریاک با ایجاد اختلال در گیرنده‌های نوروفین در مغز، جریان خون را کاهش داده و حالات سرخوشی، بی‌حسی و شادی (نئشگی) را ایجاد کند. این ماده مخدر علاوه بر وابستگی جسمانی، وابستگی روانی نیز دارد که می‌تواند آثار شدیدتری برای فرد و اطرافیانش به همراه داشته باشد.
تریاک حاوی بیش از ۱۲ درصد مورفین است که یکی از آلکالوئیدهای اپیوئید است. مصرف طولانی‌مدت مورفین باعث افزایش مقاومت بدن و در نتیجه اعتیاد می‌شود. مورفین با تأثیر بر مغز و کاهش مقاومت سیستم ایمنی بدن، عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت ایجاد می‌کند.
هروئین یکی از مشتقات تریاک است، اما امروزه تهیه هروئین خالص از تریاک بسیار سخت است و انواع مصنوعی و شیمیایی آن در بازار سیاه موجود است که عوارض شدیدتری دارند. بسیاری از داروها و مواد مخدر شبه‌افیونی به‌طور مصنوعی ساخته می‌شوند.
تریاک، یکی از انواع مواد مخدر، پس از فرآوری به‌صورت استوانه‌ای یا تکه‌های کوچک و بزرگ به رنگ قهوه‌ای و سیاه به‌فروش می‌رسند. این ماده مزه‌ای بسیار تلخ دارد و برخی افراد به دلیل تصورات نادرست از خواص آن، در مصرف آن زیاده‌روی می‌کنند که می‌تواند منجر به اوردوز و مرگ شود. تریاک به‌صورت تدخینی، خوراکی و یا تزریقی مصرف می‌شود.
نشانه‌های اولیه مصرف تریاک شامل موارد زیر است:
علائم بلندمدت مصرف تریاک با افزایش مصرف و اعتیاد شامل:
مصرف تفننی تریاک نیز می‌تواند اثرات جبران‌ناپذیری بر سیستم ایمنی بدن داشته باشد. به عنوان مثال، لرز و خماری از عوارض شایع مصرف تفننی تریاک هستند. همچنین، مصرف تفننی تریاک می‌تواند به آسیب‌های جدی کبدی منجر شود.
مصرف طولانی‌مدت تریاک منجر به اعتیاد می‌شود. علائم اعتیاد به تریاک مشابه علائم اعتیاد به سایر مواد مخدر است. تشخیص علائم اعتیاد در مراحل اولیه دشوار است، اما با گذشت زمان این علائم آشکارتر می‌شوند. حتی یک‌بار مصرف این ماده مخدر می‌تواند منجر به اعتیاد شود. مصرف تریاک تأثیرات مخربی بر جسم دارد که شامل:
اعتیاد به مواد مخدر می‌تواند باعث تغییرات رفتاری در افراد نیز بشود. برخی از این علائم رفتاری عبارتنداز:
اعتیاد به تریاک مانند سایر اعتیادها بر سیستم عصبی مرکزی و مغز تأثیر می‌گذارد. این ماده مخدر عملکرد مراکز مغز را سرکوب کرده و باعث کند شدن واکنش‌ها می‌شود. کاهش ضربان قلب، افت فشار خون و سطحی شدن تنفس از علائم مصرف تریاک و سایر مواد افیونی است. مصرف بی‌رویه این ماده می‌تواند دستگاه عصبی مرکزی را تضعیف کرده و عواقب خطرناکی مانند کاهش سطح هوشیاری، اغما و مرگ به همراه داشته باشد.
ترک تریاک شامل مراحل متعددی است که اولین مرحله آن سم‌زدایی است. در این مرحله جسم فرد از اثرات ماده مخدر پاک می‌شود. در این مرحله افراد ممکن است با علائم ترک مانند عرق سرد، تپش قلب، اسهال، دل‌پیچه، استفراغ، درد عضلانی، بی‌خوابی، بی‌اشتهایی، اضطراب و بی‌قراری مواجه شوند.
این علائم موقتی هستند و می‌توانند با روان‌درمانی و کمک متخصصین بهبود یابند. برای موفقیت در ترک اعتیاد، ضروری است که افراد به مراکز ترک اعتیاد استاندارد مراجعه کنند و تحت نظر متخصصین و پزشکان درمان خود را آغاز کنند و از روش‌های سرپایی بدون کمک تخصصی اجتناب نمایند. کمک‌های تخصصی و حمایت‌های روانشناختی از مراکز درمان اعتیاد نقش حیاتی در بهبود و جلوگیری از بازگشت اعتیاد دارند.
