چسب ها، حلال ها، برخی اسپری ها و مواد سوختی نیز نسل جدیدی از مواد مخدر هستند که با توجه به حمل آسان و دسترسی افراد عادی به آنها، نسبت به سایر مواد مخدر قابل کنترل نیستند.
مواد مخدر استنشاقی موادی شیمیایی هستند که از آنها بو یا بخار متصاعد می شوند و پس از استنشاق آنها باعث ایجاد اثرات روانگردان در فرد مصرف کننده می شوند. برخی از مواد مخدر مانند کوکائین و ... نیز از طریق استنشاقی مصرف می شوند ولی دسته بندی مواد استنشاقی به موادی اطلاق می شود که فقط از طریق استنشاق قابل مصرف هستند و با سایر روش ها مانند تدخین و تزریق و ... قابل مصرف نیستند.
افراد بخصوص نوجوانان، برای اثرات مست کننده این مواد دوست دارند آنها را استنشاق کنند. مواد استنشاقی با مشکلاتی نظیر اختلال سلوک، اختلالات خلقی، افکار خودکشی و سوء رفتار جسمی و جنسی یا غفلت همراه اند.
در برخی موارد، مصرف مواد استنشاقی در یک بازه زمانی محدود در اوایل عمر ممکن است نشانگر مشکلات دیرپایی در مورد رفتارهای برونی ساز و گرایش خطر جویی باشد. گروه کوچک تری از افراد به صورت مزمن این موارد را مصرف می کنند و چنین مصرفی با آثار متعددی از جمله آسیب های رفتاری و عضوی عمده ناشی از سمیت داروها همراه اند.
مواد استنشاقی به آسانی قابل دسترس و مجاز و ارزان هستند. این سه عامل در مصرف بالای مواد استنشاقی بین مردم فقیر و جوان نقش دارد. حدود 6 درصد کل جمعیت ایالات متحده حداقل یک بار مواد استنشاقی مصرف کرده اند و حدود یک درصد آنها مصرف کننده فعلی این مواد هستند.
در بین جوانان 18 تا 25 ساله، 11 درصد مواد استنشاقی را حداقل یک بار امتحان کرده و 2 درصد مصرف کننده اخیر مواد مزبور هستند. 7 درصد نوجوانان 12 تا 17 ساله حداقل یک بار مواد استنشاقی را مصرف کرده و 2 درصد آنها مصرف کننده اخیر این مواد هستند. در یک مطالعه بر روی دانش آموزان سیکل دوم دبیرستان، 18 درصد اظهار داشتند حداقل یک بار مواد استنشاقی مصرف کرده اند و 7/2 درصد، مصرف این مواد را ظرف ماه قبل گزارش کردند. مواد استنشاقی در سفیدپوستان بیشتر از سیاهپوستان و اسپانیایی تبار است. اکثر مصرف کننده ها (تا 80 درصد) مذکر هستند.
مواد استنشاقی رایج در بین نوجوانان آمریکایی به ترتیب نزولی عبارتند از بنزین، چسب (که معمولاً حاوی تولوئن است، رنگ های اسپری، حلالها، مواد پاک کننده، و سایر آئروسل ها. استنشاق بخار این مواد از طریق بینی یا دهان (از طریق کشیدن نفس های عمیق) سبب جذب مواد مزبور از طریق ریه و دسترسی سریع آنها به مغز می شود.
تنفس از پارچه آغشته به مواد استنشاقی، استنشاق بخارهای یک قوطی حاوی چسب، تنفس داخل کیسه پلاستیکی حاوی بخارهای پاشیده شده یا استنشاق بخار بنزین شایعند. 15 تا 20 بار تنفس از محلول یک درصد بنزین ممکن است منجر به نشئه ای شود که چندین ساعت طول بکشد.
غلظت تولوئن حاصل از استنشاق بخارهای کیسه حاوی چسب ممکن است به 000/10 PPM برسد و ممکن است هر روز بخارهای چندین لوله چسب استنشاق شود. یک مطالعه نشان داد مواجهه با 100 PPM تولوئن به مدت 6 ساعت سبب افت موقت عملکرد عصبی-روانی به میزان حدود 10% می شود.
مواد استنشاقی عموماً به صورت مضعف دستگاه عصبی مرکزی عمل می کنند. تحمل نسبت به این مواد ممکن است پدید آید، هرچند علائم محرومیت معمولا، نسبتاً خفیف هستند.
مواد استنشاقی سریعاً از طریق ریه ها جذب و وارد مغز می شوند. اثر آنها ظرف 5 دقیقه ظاهر شده و بسته به نوع و مقدار ماده مصرفی 30 دقیقه یا چندین ساعت طول می کشند. بسیاری از مواد استنشاقی وقتی توأم با الکل مصرف شوند، احتمالاً به دلیل رقابت بر سر آنزیم های کبدی، غلظت خونی آنها افزایش می یابد.
هرچند حدود یک پنجم ماده استنشاقی بدون تغییر از ریه دفع می شود، مابقی آن در کبد متابولیزه می شود. مواد استنشاقی طی 4 تا 10 ساعت پس از مصرف در خون قابل کشف هستند و در مراکز فوریت در صورت شک به مصرف مواد استنشاقی لازم است نمونه خون گرفته شود.
مواد استنشاقی درست شبیه الکل اثرات فارماکودینامیکی دارند که به خوبی شناخته نشده اند، از آنجا که اثرات آنها عموماً مشابه اثرات سایر مضعف های CNS (نظیر اتانول، باربیتورات ها و بنزودیازپین ها) است و یا باعث تقویت اثرات این مواد می شوند، برخی محققین معتقدند که مواد استنشاقی از طریق سیال سازی غشایی تأثیر می کنند، چیزی که در مورد اثر فارماکودینامیک اتانول نیز مطرح شده است.
اکثر افراد احتمالاً مواد استنشاقی را برای مدتی کوتاه مورد استفاده قرار داده و الگوی مصرف دراز مدت که به وابستگی و سوءمصرف منجر شود پیدا نمی کنند. با این حال وابستگی و سوءمصرف مواد استنشاقی روی می دهد.
در ملاک های تشخیص برای مسمومیت با مواد استنشاقی، وجود تغییرات غیر انطباقی رفتاری و حداقل دو علامت جسمانی تصریح شده است. حالت مسمومیت غالباً با بی حالی، کاهش عملکرد شغلی و اجتماعی، اختلال قضاوت و رفتار پرخاشگرانه یا تکانشی مشخص می شود و ممکن است با تهوع، بی اشتهایی، نیستاگموس، ضعیف شدن رفلکس ها و دوبینی همراه باشد.
در صورت مصرف دوزهای بالا به مدت طولانی، حالت عصبی مصرف کننده ممکن است تا بهت و بی هوشی پیش رود و شخص ممکن است بعداً دوره مسمومیت را به یاد نیاورد. گاهی می توان مصرف اخیر مواد استنشاقی را با مشاهده بثورات اطراف دهان و بینی بیمار؛ بوی غیر عادی تنفس؛ بقایای مواد استنشاقی روی صورت، دست ها یا لباس بیمار و تحریک چشم ها، گلو، ریه و بینی او تشخیص داد. این اختلال ممکن است مزمن شود.
مسمومیت با مواد استنشاقی هم چون مسمومیت با الکل معمولاً نیازی با توجه طبی ندارد و خود به خود بر طرف می شود. اما اثرات مسمومیت مانند اغماء، اسپاسم برونش ها، اسپاسم حنجره، آریتمی های قلبی، ضربه یا سوختگی به درمان نیاز دارند.
در غیر این موارد مراقبا عمدتاً شامل اطمینان بخشی، حمایت آرام و توجه به علائم حیاتی و سطح هوشیاری است. داروهای رخوت زا نظیر بنزودیازپین ها ممکن است سبب تشدید مسمومیت با مواد استنشاقی شوند و لذا مصرف آن ها در اینگونه موارد ممنوع است.
هیچ درمان اثبات شده ای برای رفع مشکلات شناختی و حافظه دمانس پایدار ناشی از مواد استنشاقی وجود ندارد. امدادهای خیابانی و خدمات اجتماعی گسترده در مورد بزرگسالان بی خانمان مرتبط با مواد استنشاقی که به شدت دچار تخریب شده اند توصیه می شود. بیماران ممکن است نیاز به حمایت گسترده خانواده یا مراقبت در منزل داشته باشند.
سیر و درمان اختلال روان پریش ناشی از مواد استنشاقی شبیه موارد مسمومیت با مواد استنشاقی است. این اختلال گذرا است و چند ساعت و یا حداکثر چند هفته پس از مسمومیت طول می کشد. درمان قاطع عوارض تهدید کننده حیان نظیر ایست تنفسی یا قلبی همراه با درمان محافظه کارانه خود مسمومیت اقدام مناسبی است.
در موارد سردرگمی، حمله و وحشتزدگی و روان پریشی باید توجه ویژه ای نسبت به ایمنی بیمار مبذول شود. اضطراب و اختلالت خلقی ناشی از مواد استنشاقی ممکن است سبب بروز افکار خودکشی شوند و بیماران بایستی از این نظر به دقت ارزیابی شوند. داروهای ضد اضطراب و ضد افسردگی در مرحله حاد اختلال مفید نیستند؛ این داروها در صورتی تجویز می شوند که در یک بیماری همزمان افسردگی یا اضطراب موجود باشد.
