• ﻣﺎده ﻣﺨﺪر ﻣﺎده ای اﺳﺖ شیمیایی یا طبیعی که نیروﻫﺎی رواﻧـی را ﺗﺤﺮیک ﻣـی کند و از ﻃﺮیق آﺛﺎری که در اﺣﺴﺎﺳﺎت اندیشه یا ذﻫﻦ اﻧﺴﺎن می ﮔﺬارد در رﻓﺘﺎر تأثیر می کند.
• ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﺑﻪ ﻣﻮادی اﻃﻼق می ﺷﻮد که از ﻧﻈﺮ شیمیایی ﺧﺎصیت تخدیر کننده و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻬﺘﺮ خاصیت ﻧﺸﺌﻪ آور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.
• ﻫﺮ ﻣﺎده ای که ﻫﻨﮕﺎم ورود ﺑﻪ داﺧﻞ ﺑﺪن ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه یک یا ﭼﻨﺪ ﻋﻤﻞ آن ﻣﻮﺟﻮد را ﺗﻐییـﺮ دﻫﺪ ﻣﺎده ﻣﺨﺪر ﻧﺎمیده می ﺷﻮد. ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر را ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎرات ﻣﺘﻌﺪدی می ﺗﻮان ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی کرد. اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﺘﺨﺼﺼیــﻦ، ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﻫﺎیی از ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎی علمی و ﺗﺠﺮبی اراﺋﻪ داده اﻧﺪ ولی ﺑﻬﺘﺮین ﻧﻮع ﮔﺮوه ﺑﻨـﺪی از ﻃـﺮف ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺟﻬﺎنی ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه که ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﻣﻮاد از ﺟﻬﺖ تأثیر آن ها ﺑﺮ اﻧـﺴﺎن اﺳـﺖ.
• ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر.
• مواد ﺗﻮﻫﻢ زا.
• کاﻧﺎبیس یا شیره گیاه ﺷﺎﻫﺪاﻧﻪ ﻫﻨﺪی.
• سستی زاﻫﺎ (مسکن ها– ﺧﻮاب آورﻫﺎ).
• آرام ﺑﺨﺶ ﻫﺎ.
• ﻣﻮاد اﺳﺘﻨﺸﺎقی (ﭼﺴﺐ و ﻣﻮاد ﻓﺮار).
• مواد ﻣﺤﺮک.
• الکل، ﺗﻮﺗﻮن و ﺗﻨﺒﺎکو و ﻗﻬﻮه.
در دنیا ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ «ﻫـﻼل ﻃﻼیـی» و «ﻣﺜﻠـﺚ ﻃﻼیـی» ﻋﻤـﺪه ﺗﻮﻟیـﺪ ﻣﻮاد ﻣﺨـﺪر را دارا می ﺑﺎﺷﻨﺪ که ﻣﺜﻠﺚ ﻃﻼیی بین ﻻﺋﻮس، میاﻧﻤﺎر و ﺗﺎیلند اﺳﺖ و ﻫﻼل ﻃﻼیی میان اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎکستان می ﺑﺎﺷﺪ. آن ﭼﻪ از آﻣﺎر کشفیات ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر در کشور اﺳﺘﻨﺒﺎط می ﺷﻮد این اﺳﺖ که ﻋﻤﺪه ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر از دو اﺳﺘﺎن ﺧﺮاﺳﺎن و سیستان و ﺑﻠﻮﭼـﺴﺘﺎن وارد کـﺸﻮر ﻣـی ﺷـﻮد و ایـﻦ اﻃﻼﻋﺎت مبین آن اﺳﺖ که ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر از ﻃﺮیـﻖ ﻣﺮزﻫـﺎی اﻓﻐﺎﻧـﺴﺘﺎن و ﭘﺎکـﺴﺘﺎن کـﻪ دو رأس «ﻫﻼل ﻃﻼیی» می ﺑﺎﺷﻨﺪ وارد ایران ﮔﺸﺘﻪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﻮی اروﭘﺎ گسیل ﻣـی ﺷـﻮد.
در اﺳـﺘﺎن سیستان و ﺑﻠﻮﭼـﺴﺘﺎن ﺑـﺎ وﺳـﻌﺖ 187502 کیلوﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑـﻊ، 1500 کیلوﻣﺘﺮ ﻣـﺮز ﻣـﺸﺘﺮک ﺑـﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎکستان، ﻓﻘﺮ ﻣﺎلی و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﻓﻘﺮ ﻓﺮهنگی ﺣﺎکم ﺑﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ، ﭼﻨـﺪﮔﺎنگی ﻗـﻮمی و ﻣﺬهبی در اﺳﺘﺎن و نیز اﺷﺘﺮاکات ﻗﻮمی در دو ﺳﻮی ﻣﺮز و ﻋﺪم ﺛﺒﺎت در کشورﻫﺎی ﻫﻤﺠـﻮار، ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز زمینه و ﺑﺴﺘﺮ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺟﻬﺖ رواج و شیوع ﭘﺪیده ﻗﺎﭼـﺎق در ایـﻦ ﺧﻄـﻪ از ﺧـﺎک کشور ﺷﺪه اﺳﺖ. در ﺳﺎل 79 اﻋﻼم کرد که ﺗﺎ کنون ﻧﺰدیک ﺑﻪ 500 ﻧﻔﺮ از نیروﻫـﺎی امنیتی در درگیری ﺑﺎ ﻗﺎﭼﺎقچیان کشته ﺷﺪه اﻧﺪ و بیش از ﭘـﻨﺞ ﻫـﺰار ﻧﻔـﺮ زﻧـﺪانی در اﻣـﻮر ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر، در زﻧﺪان ها ﺑﻪ ﺳﺮ می ﺑﺮﻧﺪ. ﻋﻤﺪه ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ کنندﮔﺎن و ﺗﻮلیدکنندﮔﺎن ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر در ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ، ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از اﻋﻀﺎی ﺷـﻮرای ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﻮدﻧﺪ.
به طوری که ﻃﺒﻖ آﻣﺎرﻫﺎی غیر رسمی %96 از ﺗﺮیـﺎک ﺗﻮﻟیـﺪی اﻓﻐﺎﻧـﺴﺘﺎن زیـﺮ ﻧﻈـﺮ ﻃﺎﻟﺒﺎن کشت می ﺷﺪ. ﻃﺎﻟﺒﺎن به منظور کسب درآﻣﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ بیشتر، ﺑﺨﺶ وسیعی از کشتزارﻫﺎی اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را در ﺣﺎلی که ﻓﻘﺮ و ﮔﺮسنگی ﻣﺮدم را در ﺗﻨﮕﻨﺎ ﻗﺮار داده ﺑﻮد، ﺑـﻪ اﺟﺒـﺎر زیـﺮ کـﺸﺖ ﺗﺮیاک ﺑﺮدﻧﺪ. ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﺰارش های ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ در ﺳﺎل 1996 در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﺤﺖ کنترل ﻃﺎﻟﺒـﺎن بین 55 ﺗﺎ 58 ﻫﺰار هکتار از زمین ها ﺑﻪ کشت ﺧﺸﺨﺎش اﺧﺘﺼﺎص داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻃﺎﻟﺒـﺎن در همین ﺳﺎل 225000 ﺗﻦ ﺗﺮیاک ﺧﺎم ﺗﻮلید کرده اﻧﺪ که می توان از آن 11000 ﺗﻦ هروئین ﺑﺪﺳﺖ آورد.
علیرﻏﻢ ﺳﻘﻮط ﻃﺎﻟﺒﺎن، ﻫﻨﻮز اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻋﻤﺪه ﺗﺮین تولید کننده ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر در ﺟﻬﺎن می ﺑﺎﺷـﺪ. در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن یک میلیون ﻧﻔﺮ از ﻃﺮیق کاﺷﺖ و ﻓﺮوش ﺗﺮیاک اﻣﺮار ﻣﻌﺎش می کنند. ﻣﺮاکز اصلی کـﺸﺖ در اﻓﻐﺎﻧـﺴﺘﺎن، ﺟـﻼل آﺑـﺎد، ﻗﻨـﺪﻫﺎر، ﺑﺪﺧـﺸﺎن، و ﻫﻠﻤﻨـﺪ ﻣـی ﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﻣﺮﻏﻮب ترین تریاک از همین ﻣﺰارع ﺑﻪ دﺳﺖ می آید. ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺑـﺎزار ﺛﻘیـﻞ واﻗﻊ در ﺷﻬﺮ ﺑﺪﺧﺸﺎن ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ می ﺷﻮد و ﻧیـﺰ ﺗﻮﻟیـﺪات اﺳـﺘﺎن ﻫﻠﻤﻨـﺪ در ﺑـﺎزار ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪاری سنگین و ﺗﻮلیدات اﺳﺘﺎن های ارزﮔﺎن و ﺑﺎدغیس در ﺑﺎزارﻫﺎی دﻫﻮار و ﻣﺮﻏﺎب ﺑﻪ ﻓـﺮوش می رﺳﺪ. در نیمروز، در ﻧﻮاحی ﻣـﺮزی ایـﺮان و به خصوص ﭼﻬـﺎر ﺑﺮﺟـک، ﻣﻮاد ﻣﺨـﺪر ﺗﺤﻮیل ﻗﺎﭼﺎقچیان می ﺷﻮد. از روز وﻗﻮع 11 ﺳـﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ﺗـﺎ آﻏـﺎز ﻋﻤﻠیـﺎت ﻧﻈﺎمی آﻣﺮیکا ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن، بسیاری ﻗﺎﭼﺎﻗﭽیـﺎن ﻣـﻮاد ﻣﺨـﺪر ﺑﻬـﺎی ﻣﺤـﺼﻮﻻت ﺧـﻮد را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﺨﺖ کاﻫﺶ دادﻧﺪ و اﻧﺒﺎرﻫﺎی ﺧﻮد را به سرﻋﺖ تخلیه و ﺑﻪ ﭘﺎکستان ﻣﻨﺘﻘﻞ کردﻧﺪ.
