شاید شما هم تجربه کرده باشید که برخی مشکلات جسمانی شما با وجود مراجعه به پزشک و مصرف دارو بهبود نیافته‌اند. این اختلال در واقع دردهایی هستند که به دلیل تنش، فشار روانی، استرس مزمن یا سرکوب فشارهای روانی در بدن ایجاد می‌شوند. این دردها منشا جسمی ندارند و بنابراین دارو درمانی برای آن‌ها مؤثر نیست.
اختلال روان‌تنی یا سایکوسوماتیک (psychosomatic disorder) زمانی رخ می‌دهد که استرس و ناراحتی روانی منجر به ایجاد یا تشدید یک وضعیت جسمانی و علائم آن شود.
این بیماری‌ها در دسته اختلالات اضطرابی قرار می‌گیرند، اما تفاوت آن‌ها با سایر اختلالات اضطرابی این است که استرس‌ها به صورت دردهای جسمانی بروز می‌کنند. معمولاً افراد بین ۱۸ تا ۴۰ سالگی به این اختلال دچار می‌شوند.
علائم اختلالات روان‌تنی بسته به وضعیت جسمانی فرد متفاوت است. برای مثال، اگر دیابت دارید، استرس می‌تواند باعث افزایش سطح قند خون یا دشوارتر شدن مدیریت آن شود. در صورت داشتن مشکلات گوارشی، استرس و اضطراب می‌توانند علائم را تشدید کرده و منجر به اسهال، نفخ، یبوست یا ناراحتی شکمی شوند.
علائم فیزیکی استرس شامل موارد زیر می‌شود:
استرس می‌تواند علائم عاطفی و ذهنی نیز ایجاد کند، مانند:
برخی افراد از نظر احساسی و فیزیولوژیکی نسبت به استرس حساس‌تر هستند و ممکن است بیشتر به اختلالات روان‌تنی مبتلا شوند. وقتی استرس را تجربه می‌کنید، تغییرات زیر در بدن شما رخ می‌دهد:
تغییر در تعادل سیستم عصبی خودمختار از حالت پاراسمپاتیک (استراحت و هضم) به حالت سمپاتیک (جنگ یا گریز) و تغییرات در محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال. این تغییرات باعث می‌شوند که سیستم غدد درون‌ریز شما تعادل هورمون‌ها را در پاسخ به استرس تنظیم کند. این تغییرات شامل موارد زیر هستند:
بیشتر افراد می‌توانند دوره‌های کوتاه استرس را تحمل کنند، اما استرس مزمن یا شدید می‌تواند باعث فرسودگی بدن و ذهن شود. این تغییرات بدنی اغلب بیشتر از حد معمول طول می‌کشند و به سیستم‌های بدن آسیب می‌رسانند.
محققان معتقدند که عوامل متعددی می‌توانند فرد را نسبت به اختلالات روان‌تنی و اثرات استرس آسیب‌پذیرتر کنند، از جمله:
اختلالات روان‌تنی بسته به علت آن‌ها به شکل‌های مختلفی در بدن ظاهر می‌شوند. انواع مختلف این اختلالات عبارتند از:
اختلال تبدیلی: اختلالات روان‌تنی اغلب به صورت دردهای مزمن و شدید در بدن ظاهر می‌شوند که ناشی از فشارهای روحی هستند. حالات روحی فرد می‌تواند این دردها را کاهش یا افزایش دهد. مطالعات نشان می‌دهند که افسردگی با دردهای مزمن در بدن همراه است و بهبود وضعیت روحی معمولاً به کاهش این دردها کمک می‌کند، اما بهبود کامل ممکن است زمانبر باشد.
اختلال خودبیمارانگاری: افرادی که به این نوع از اختلال روان‌تنی مبتلا هستند، معمولاً هر درد یا ناراحتی کوچکی را به یک بیماری جدی و خطرناک نسبت می‌دهند، حتی اگر نشانه‌های واضحی از آن بیماری‌ها نداشته باشند.
اختلال سایبرکندریا: سایبرکندریا نوعی تلقین است که در آن فرد با مطالعه نشانه‌های یک بیماری، تصور می‌کند به آن مبتلا شده است. این تصور و افزایش اضطراب باعث تشدید نشانه‌ها می‌شود. هرچند آگاهی از بیماری‌ها مفید است، اما استفاده نادرست از این دانش می‌تواند در بلندمدت مشکل‌ساز شود.
اختلال جسمانی‌سازی: در بسیاری از موارد، پزشک هیچ دلیل فیزیولوژیکی برای علائم بیماری فرد مبتلا به اختلال روان‌تنی پیدا نمی‌کند. در این افراد، معاینات و آزمایش‌ها مشکلی نشان نمی‌دهند، اما بیمار همچنان از مشکلات جسمی شکایت می‌کند. این نشان می‌دهد که مشکلات روانشناختی به صورت علائم جسمانی بروز کرده‌اند.
هر وضعیت جسمانی که استرس می‌تواند در آن نقش داشته باشد یا آن را تشدید کند، درمان خاص خود را دارد. اما پزشک شما ممکن است درمان‌هایی را به طور خاص برای مدیریت استرس توصیه کند. این موارد شامل:
برخی افراد به دلیل ژنتیک، حساسیت بیشتری نسبت به استرس دارند و نمی‌توانند از اثرات روان‌تنی در این زمینه جلوگیری کنند. اما روش‌هایی برای کاهش و مدیریت استرس وجود دارد که می‌تواند به پیشگیری یا کاهش علائم فیزیکی بیماری کمک کند. این روش‌ها عبارتند از:
حتی با درمان، علائم روان‌تنی ممکن است در طول زندگی به صورت دوره‌ای ظاهر و ناپدید شوند. این اختلال معمولاً به عنوان واکنش دفاعی بدن در شرایط مختلف ظاهر می‌شود. بنابراین، تنها راه کنترل آن، اجتناب از شرایط استرسزا و مدیریت مؤثر استرس است. این کار باعث افزایش آرامش ذهنی فرد می‌شود و او را در مواجهه با شرایط بحرانی بهتر آماده می‌کند. بسیاری از افراد با گذشت زمان یاد می‌گیرند که چگونه علائم درد جسمی را مدیریت و کاهش دهند.
اگر استرس مزمن یا شدید را تجربه می‌کنید، همیشه بهتر است به روان‌درمانگر و یا روانپزشک مراجعه کنید. استرس می‌تواند به روش‌های مختلفی بر سلامت جسمی و روانی شما تأثیر بگذارد. اگرچه احتمال کمی وجود دارد که استرس تنها دلیل یک وضعیت جسمانی باشد، اما بدون شک می‌تواند به بسیاری از شرایط کمک کرده یا آن‌ها را تشدید کند. با پزشک خود درباره راه‌های مدیریت استرس و بهبود سلامت جسمانیتان صحبت کنید.
