متانول، که به عنوان الکل متیلیک، الکل صنعتی و الکل چوب نیز شناخته می‌شود، برخلاف اتانول (الکل اتیلیک موجود در مشروبات الکلی)، بسیار سمی است. متانول و ایزوپروپیل الکل از جمله الکل‌های صنعتی و غیر خوراکی هستند که عمدتاً در تولید شوینده‌ها، رنگ‌ها و ضدیخ‌ها به کار می‌روند. متانول خالص از نظر رنگ، بو و طعم شبیه به اتانول است، اما در بسیاری از کشورها برای جلوگیری از مصرف آن و تمایز آن از اتانول، مواد رنگی و بدطعم به آن اضافه می‌شود.
در مشروبات الکلی دست‌ساز، گاهی به جای اتانول از متانول استفاده می‌شود. متانول، حتی در مقادیر بسیار کم می‌تواند مسمومیت شدید ایجاد کند. این ماده می‌تواند از طریق چشم، پوست، ریه و دستگاه گوارش جذب بدن شود. وجود متانول در مشروبات الکلی، یکی از مرگ‌بارترین تقلب‌هایی است که در تولید نوشیدنی‌های الکلی دست‌ساز انجام می‌گیرد.
در فرآیند تخمیر و تولید الکل، متانول به مقدار بسیار کمتری نسبت به اتانول تولید می‌شود. با این حال، در تولید مشروبات استاندارد، متانول پس از تصفیه، حذف می‌شود. بنابراین، مشروبات استاندارد خطر مسمومیت با متانول را ندارند. در فرآیند تخمیر خانگی، مقداری متانول نیز توسط آنزیم‌های میکروبی تولید می‌گردد که این مقدار متانول تولید شده را با روش‌های خانگی نمی‌توان تصفیه و حذف کرد.
در مشروبات خانگی، میزان متانول می‌تواند در شراب آلوده و بد تخمیر شده افزایش یابد و به ویژه در مشروبات با درصد الکل بالاتر مانند عرق و ودکا ممکن است به سطح بسیار خطرناکی برسد. از متانول صنعتی به دلیل ارزانی و دسترسی آسان، در تولید مشروبات تقلبی استفاده می‌شود. همچنین، گاهی از مواد سمی حاوی مقادیر بالای متانول، مانند ضدیخ، در ساخت این نوع مشروبات استفاده می‌شود.
وقتی متانول وارد بدن می‌شود، ابتدا به فرمالدئید و سپس به فرمیک اسید و دیاکسید کربن تبدیل می‌شود. فرمیک اسید به عنوان اصلی‌ترین متابولیت سمی متانول شناخته می‌شود. تجمع فرمیک اسید در بدن می‌تواند علائم مسمومیت با متانول را ایجاد کند.
متابولیزه شدن و دفع متانول از بدن کندتر از اتانول است. به همین دلیل، فرد مسموم معمولاً دیرتر به مراکز درمانی مراجعه می‌کند، زیرا علائم اولیه مسمومیت با متانول شبیه به مستی با الکل اتانول است. علائم اصلی مسمومیت با متانول معمولاً بین 6 تا 72 ساعت پس از مصرف مشروب ظاهر می‌شوند. در مسمومیت با اتانول، هوشیاری فرد به مرور زمان بهبود می‌یابد، اما در مسمومیت با متانول، سطح هوشیاری به تدریج کاهش یافته و ممکن است به کما و حتی مرگ منجر شود.
پس از مصرف متانول، تجمع متابولیت‌های اسیدی در بدن منجر به اسیدوز متابولیک می‌شود. این اسیدوز( اسیدی شدن خون) ابتدا بر سیستم تنفسی تأثیر گذاشته و باعث کندی تنفس و اختلال در تهویه ریوی می‌گردد. همچنین، اسیدوز متابولیک با تأثیر بر چشم‌ها، عملکرد بینایی را مختل کرده و علائمی مانند تاری دید، تغییر میدان دید، ترس از نور، دوبینی و در نهایت نابینایی را به وجود می‌آورد. متانول می‌تواند باعث نارسایی دائمی کلیه، تضعیف شدید سیستم عصبی مرکزی، تشنج و کما شود.
از دیگر تقلب‌های رایج در مشروبات الکلی دست‌ساز، افزودن مواد مخدر و روان‌گردان به این مشروبات است. این مواد در ابتدا باعث ایجاد سرخوشی سریعتر و بیشتر پس از مصرف مشروبات الکلی می‌شوند، اما در ادامه با تأثیر بر مغز و سیستم عصبی مرکزی، منجر به توهم و آسیب‌های مغزی جبران‌ناپذیر خواهند شد.
خوردن حتی اندکی از نوشیدنی‌های حاوی متانول، می‌تواند باعث ایجاد عوارض سمی بشود. در منابع گوناگون بیان شده که مصرف 4 تا 10 سی‌سی از متانول که تقریبا به اندازه یک تا دو قاشق چای‌خوری معمولی است، می‌تواند عوارض جدی به همراه داشته باشد و از مقدار 25 سی‌سی به بالا حتی ممکن است منجر به مرگ بشود.
در ساعات اولیه پس از مصرف مشروبات حاوی متانول، علائمی مانند تهوع، استفراغ، سرگیجه و بدحالی ممکن است به طور گمراه کننده‌ای شبیه به علائم مصرف مشروبات الکلی معمولی (حاوی اتانول) باشند.
عوارض خطرناک معمولاً پس از 12 تا 24 ساعت ظاهر می‌شوند، زمانی که مواد سمی مشتق شده از متانول مانند اسید فرمیک افزایش پیدا می‌کنند. این عوارض شامل مواردی مانند:
در موارد شدید و عدم درمان سریع:
در صورت مراجعه فوری به مراکز درمانی و شروع به موقع درمان، می‌توان از پیشرفت مسمومیت با متانول و بروز عوارض خطرناک و مرگ ناشی از آن جلوگیری کرد.
تشخیص متانول در مشروبات الکلی به سادگی امکان‌پذیر نیست و روش‌های خانگی مانند بوییدن یا استفاده از شعله برای تشخیص متانول قابل اعتماد نیستند و تشخیص مقادیر پایین متانول تنها با استفاده از تست‌های قابل اعتماد در آزمایشگاه‌های تخصصی امکان‌پذیر است.
تنها راه تشخیص و تمایز بین اتانول و متانول، استفاده از دستگاه کروماتوگرافی در آزمایشگاه‌ها است. بنابراین، هیچ روش خانگی یا ظاهری برای تشخیص این دو نوع الکل وجود ندارد. اتانول و متانول از نظر رنگ، بو و ظاهر کاملاً مشابه هستند. تست شعله و تفاوت رنگ شعله برای تشخیص متانول در مشروبات الکلی تقلبی کاربردی ندارد، زیرا این تست فقط برای متانول یا اتانول خالص مؤثر است. معمولاً مشروبات الکلی تقلبی حاوی مخلوطی از اتانول و متانول هستند که رنگ شعله آنها تفاوتی با مشروبات حاوی اتانول ندارد.
در برخی کشورها، ممکن است کیت‌هایی برای آزمایش متانول در خانه به فروش برسد، با این حال استفاده و اعتماد به نتایج این نوع کیت‌های خانگی، از جمله کیت‌های کالریمتریک یا رنگ‌سنج، از آنجایی که ممکن است دقیق نباشند توصیه نمی‌شود.
درمان مسمومیت با الکل فقط در مراکز درمانی و به صورت درمان حمایتی و تسکینی برای بهبود علائم مسمومیت و کاهش آسیب به اندام‌ها انجام می‌شود. لازم به ذکر است که عدم درمان به موقع می‌تواند منجر به نارسایی کبدی، نارسایی قلبی و حتی مرگ شود.
مسمومیت با متانول یا حتی شک به آن یک وضعیت اورژانسی پزشکی است. اگرچه علائم اولیه ممکن است با عوارض مصرف بیش از حد مشروبات استاندارد اشتباه گرفته شوند، اما ادامه و تشدید این علائم باید به عنوان یک هشدار جدی تلقی شود و درمان باید فوراً آغاز گردد.
اقدامات روتینی که در مراکز درمانی برای مسمومیت‌های الکلی انجام می‌شود شامل موارد زیر است:
در موارد مسمومیت شدید، به ویژه مسمومیت با متانول، ممکن است بیمار برای دفع سریعتر الکل از بدن تحت همودیالیز قرار گیرد.
با وجود ممنوعیت مشروبات الکلی در ایران، در صورت مسمومیت با مشروبات تقلبی ، افراد باید بدون ترس از عواقب قانونی به بیمارستان‌ها مراجعه کنند. زمان در درمان مسمومیت با متانول بسیار حیاتی است و تأخیر در دریافت کمک پزشکی می‌تواند عوارض جدی و حتی مرگبار به دنبال داشته باشد.
علائمی مانند تهوع، استفراغ، سرگیجه، تاری دید یا مشکلات تنفسی پس از مصرف مشروبات الکلی نباید نادیده گرفته شوند. پزشکان و کادر درمانی برای کمک به شما آماده هستند و اولویت آنها حفظ سلامت و جان شماست. بنابراین، در صورت بروز هرگونه علائم مشکوک، فوراً به مراکز درمانی مراجعه کنید و از دریافت کمک پزشکی نترسید.
