سم‌زدایی فرآیندی است که طی آن بدن از مواد مخدر یا الکل پاک می‌شود. هدف اصلی سم‌زدایی، مدیریت ایمن علائم ترک در زمانی است که فرد مصرف مواد را متوقف می‌کند. تجربه هر فرد در این فرآیند متفاوت است و عواملی مانند نوع ماده، مدت زمان مصرف، و روش استفاده مواد بر روند سم‌زدایی تأثیر می‌گذارند.
داروهای استفاده‌شده در سم‌زدایی به کاهش ناراحتی و تسهیل خروج مواد از بدن کمک می‌کنند. رفع علائم ترک ممکن است از چند روز تا چند ماه طول بکشد و به عواملی مانند نوع ماده مصرفی، مدت و شدت اعتیاد، روش مصرف، مقدار مصرف، سابقه خانوادگی، و وضعیت پزشکی فرد بستگی دارد.
مدت زمان سم‌زدایی می‌تواند بسته به عوامل مختلفی متفاوت باشد. به‌طور کلی، علائم ترک الکل ممکن است طی یک هفته کاهش یابد. با این حال، افرادی که مصرف سنگین الکل را به تنهایی کنار می‌گذارند، ممکن است در این دوره با خطرات جدی سلامتی یا حتی مرگ مواجه شوند. برای برخی مواد دیگر، مانند بنزودیازپین‌ها، فرآیند سم‌زدایی ممکن است تا دو هفته یا بیشتر طول بکشد.
در بیشتر موارد، زمان لازم برای پاکسازی مواد از بدن کمتر از زمان لازم برای ایجاد تغییرات پایدار است که از عود جلوگیری کند و به مدیریت محرک‌ها کمک کند. برنامه‌های توانبخشی بستری و سرپایی می‌توانند به افراد کمک کنند تا سم‌زدایی را سریع‌تر و راحت‌تر انجام دهند و در عین حال مهارت‌های مقابله‌ای لازم برای مدیریت علائم ترک را به دست آورند.
اقدام به سم‌زدایی بدون نظارت حرفه‌ای می‌تواند خطرناک باشد و در صورت عود، فرد را در چرخه مصرف و ترک قرار دهد. بهترین راه برای شکستن این چرخه، دریافت درمان حرفه‌ای است که هم سلامت جسمانی و هم حمایت روانی را تضمین می‌کند.
نیازهای سم‌زدایی هر فرد منحصربه‌فرد است. فرآیند سم‌زدایی از مواد مخدر به افراد کمک می‌کند تا درمانی متناسب با شرایط خود دریافت کنند. این فرآیند معمولاً شامل سه مرحله اصلی است:
ارزیابی: تیم پزشکی، بیمار را از نظر وضعیت جسمی و روانی بررسی می‌کند. آزمایش خون برای تعیین میزان مواد مخدر در سیستم بدن انجام می‌شود تا دوز داروهای مورد نیاز مشخص شود. همچنین سابقه مصرف مواد، شرایط پزشکی و روانی بیمار به‌طور جامع ارزیابی می‌شود. این اطلاعات پایه‌ای برای طراحی برنامه درمانی بلندمدت است.
تثبیت: در این مرحله، بیمار با استفاده از درمان‌های دارویی و روانشناختی به ثبات می‌رسد. هدف این مرحله، محافظت از بیمار و جلوگیری از آسیب است. پزشکان ممکن است داروهایی را برای کاهش علائم ترک و پیشگیری از عوارض احتمالی تجویز کنند.
آمادگی برای درمان: مرحله نهایی سم‌زدایی شامل آماده‌سازی بیمار برای ورود به برنامه درمانی است. پزشکان بیمار را با فرآیند درمان و آنچه انتظار می‌رود، آشنا می‌کنند. توانبخشی بستری پس از سم‌زدایی، بهترین شانس را برای موفقیت درمان فراهم می‌کند.
فرآیند سم‌زدایی دارویی ممکن است با درد و خطر همراه باشد، به همین دلیل نظارت پزشکی در این فرآیند اهمیت زیادی دارد. سم‌زدایی تحت نظر پزشک به بیماران این امکان را می‌دهد که در محیطی ایمن و آرام، این مرحله را پشت سر بگذارند. سطح نظارت در برنامه‌های بستری و سرپایی می‌تواند متفاوت باشد.
سم‌زدایی با نظارت پزشکی به پیشگیری از عوارض خطرناک ناشی از ترک مواد مخدر یا الکل کمک می‌کند. هرچند این روش شدت علائم ترک را کاهش می‌دهد، برخی از علائم اجتناب‌ناپذیر هستند. رایج‌ترین این علائم شامل موارد زیر است:
فرآیند سم‌زدایی ممکن است برای برخی افراد، بسته به نوع مواد مصرفی، چالش‌برانگیزتر باشد. علائم ترک، بسته به نوع ماده، می‌توانند بیشتر جنبه جسمی یا روانی داشته باشند.
برای مثال، ترک کوکائین عمدتاً یک تجربه روانی است و مدیریت اضطراب و هوس‌های شدید نقش کلیدی در سم‌زدایی دارد. از سوی دیگر، ترک الکل می‌تواند شامل علائم جسمانی شدیدی باشد که در موارد حاد ممکن است منجر به تشنج یا حتی مرگ شود.
در بسیاری از موارد، سم‌زدایی با استفاده از داروهایی انجام می‌شود که تأثیرات مشابه مواد مصرفی دارند تا علائم ترک را کاهش دهند. علاوه بر این، داروها ممکن است برای درمان اختلالات همزمان یا رفع ناراحتی عمومی نیز تجویز شوند.
مواد مخدری که سم‌زدایی از آن‌ها خطرناک‌ترین است و معمولاً نیاز به استفاده از دارو دارند شامل الکل و بنزودیازپین‌ها هستند. همچنین، مواد افیونی، به‌ویژه هروئین، از جمله موادی هستند که سم‌زدایی از آن‌ها می‌تواند به‌شدت ناراحت‌کننده باشد.
سم‌زدایی تنها گام ابتدایی در مسیر درمان اعتیاد است و به تنهایی برای بهبودی کامل کافی نیست. برای موفقیت در فرآیند بهبودی، افراد باید جنبه‌های روانی وابستگی خود را نیز درمان کنند. این امر از طریق مشاوره، شرکت در گروه‌های حمایتی، یا حضور در یک برنامه توانبخشی بستری امکان‌پذیر است.
